KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı), hava yollarının daralması sonucu rahat ve sağlıklı bir şekilde nefes almayı engelleyen bir akciğer hastalığıdır. Kesin bir tedavisi bulunmayan ve ilerleyici kronik bir hastalık olan KOAH’ın en yaygın belirtileri balgamlı öksürük ve nefes darlığıdır. Evrelerine göre farklı belirtiler şeklinde kendini gösteren bu hastalıkta, nefes darlığının hafif eforla bile olması hastalığın ilerlediğini gösterir. Özellikle sigara içen kişilerde ortaya çıkan KOAH hastalığı, son dönemde tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 sebebiyle de dikkat edilmesi ve önlem alınması gereken bir hastalık haline gelmiştir.
KOAH Hastalığı Nedir?
Kronik obstrüktif akciğer hastalığının kısaltması olan KOAH, nefes almakta zorlanma ile karakterize bir akciğer hastalığıdır. Sürekli olması ve ilerleme göstermesinden dolayı “kronik”, hava yollarında daralma nedeniyle de “obstrüktif” olarak tanımlanan KOAH hastalığı tedavi edilmediğinde ölümcül hale gelebilir. Belirtileri bir anda ortaya çıkmayan bu hastalığa neden olan en önemli etken ise sigara kullanımıdır.
Bu hastalıkta, sigara kullanımı sonucu zararlı gaz ve partiküller nedeniyle hava yolları hem daralır hem de kalınlaşır ve bu durum oksijenli havanın akciğerlere rahatça girip çıkmasına engel olur. Bronşlarda oluşan daralma, geri döndürülemez bir durumdur ve tedavi edilmediği sürece ilerleyicidir.
Sigara ve diğer tütün ürünlerinin yanı sıra, gelişen ve değişen çevresel etmenler ile birlikte hava kirliliği, dumanlı ve tozlu ortamlarda çalışmak zorunda kalma, zararlı gaz ve kimyasal maddeler, ev içi hava kirliliği, sosyoekonomik düzey, yaş, cinsiyet, genetik faktörler, akciğer gelişimine ilişkin problemler, kronik bronşit, solunum yolu enfeksiyonları ve astım da KOAH hastalığı gelişmesinde rol oynayan faktörlerdir. Oldukça ciddi bir sağlık sorunu olan KOAH hastalığında belirtilerin çok geç ortaya çıkmasından dolayı, bazı hastalara zamanında tanı konulamayabilir. Nefes darlığı, balgam ve öksürüğün hafif seyrettiği dönemde doktora başvurmayan hasta sayısının yüksek olmasından dolayı da tanı oranı düşüktür.
Türkiye’de yaklaşık olarak 3 milyona yakın KOAH hastası olduğu tahmin edilmektedir. KOAH, ülkemizde en yaygın ölüm nedenleri arasında 4. sırada yer almaktadır.
KOAH Hastalığı Evreleri
KOAH hastalığı evreleri nefes darlığının şiddetine göre dört alt başlıkta incelenir:
Hafif Evre
Hafif evrede genellikle hastalığın tanısını koymakta zorluk yaşanır. Belirtilerin hafif olduğu bu evrede hızlı yürüme, merdiven çıkma ya da ağır iş yapma sırasında nefes darlığı hissedilebilir.
Orta Evre
Hafif evrede olduğu gibi, orta evrede de kondisyon gerektiren bir hareket sırasında nefes darlığı görülebilir. Bazı hastalarda günlük işlerde dahi nefes darlığı hissedilebilir. Balgam ve öksürük şiddetinin arttığı orta evredeki KOAH hastalarının akciğer enfeksiyonu ya da soğuk algınlığı geçirmesi durumunda, bu hastalıkların iyileşmesi diğer kişilere göre daha uzun sürer.
Ağır Evre
Günlük işlerde nefes darlığı hissedilir ve bu duruma halsizlik eşlik eder. Hafif ve orta evreden farklı olarak, nefes darlığı gece de görülür ve uyku düzenini olumsuz etkiler.
Çok Ağır Evre
Günlük işlerin yanı sıra, kişinin hareket etmediği, oturur halde olduğu durumlarda bile nefes darlığı hissettiği bu evrede, hastalar işe gidemez hale gelir ve evin içinde yürümekte dahi zorlanırlar.
KOAH Hastalığı Belirtileri
KOAH’ın en yaygın belirtileri arasında balgamlı öksürük ve nefes darlığı yer alır. Hafif evrede öksürük aralıklıyken, ilerleyen evrelerde öksürük gün boyu olacak şekilde her gün görülebilir. Balgam ise genellikle koyu kıvamlı, yapışkan ve gri-beyaz renktedir. Balgam artışı KOAH belirtisi olabileceği gibi bronşit hastalığı ile de ilişkili olabilir. Erken evrede nefes darlığı ancak ağır efor gerektiren aktivitelerde olduğundan hastalar genellikle şikayetçi olmazlar ya da farkında değildirler.
Orta evrede ise öksürük, balgam ve nefes darlığı daha belirgindir. Çabuk yorulma, rahat nefes alamama ve halsizlik ile birleşen nefes darlığı sonucunda hastalar doktora gitme ihtiyacı hisseder ve genellikle bu evrede kişiye KOAH tanısı konulur.
KOAH Hastalığı Son Evre Belirtileri
KOAH hastalığının son evresinde görülen belirtiler ise diğer evrelere göre daha fazla ve daha şiddetlidir. Bunun sebebi ise vücuttaki oksijen seviyesinde görülen ciddi azalma sonucu bazı ek belirtilerin ortaya çıkmasıdır. Bu hastalığın son evresinde öksürük ve nefes darlığına ek olarak görülebilecek belirtiler şu şekildedir:
• Çarpıntı
• Şiddetli baş ağrısı
• Terleme
• Dudak, dil ve parmak uçlarında morarma
• Uykusuzluk
• Unutkanlık
• Asabiyet
• Zayıflama
• Kabızlık
• Cinsel isteksizlik
• Karın şişliği
• Ellerde titreme ve uyuşma hissi
• Boyun damarlarında belirginleşme
• Bacaklarda ödem
Hastalığın son evresinde KOAH’a bazı hastalıklar eşlik edebilir ve bu hastalıklar birbirini tetikleyebilir. Son evrede en sık görülen hastalıklar şu şekildedir:
• Yüksek tansiyon ve kolesterol
• Kalp-damar hastalıkları
• Diyabet
• Kemik ve kas erimesi
• Depresyon
• Anksiyete
• Kansızlık
• Reflü
• Akciğer kanseri
KOAH Hastalığı Tedavisi
KOAH hastalığı tedavisi için öncelikle erken tanı kritik önem taşır. KOAH’ın erken evrede tedavi edilmesi, hastalığın sebep olabileceği diğer rahatsızlıkların görülme ihtimalinin en aza indirilmesini sağlar. Ancak, KOAH hastalığının kesin bir tedavisi olmadığı unutulmamalıdır. Bu nedenle, uygulanan tedavi yöntemleri hastalığın ilerlemesini engellemek ve hastanın yaşam kalitesini yükseltmek amaçlıdır.
Sigara kullanan KOAH hastalarının, tanı konulduktan sonra sigarayı bırakması hastalığın tedavisinde uygulanan en etkili girişimdir. Aynı zamanda, dumanlı ve tozlu ortamlardan uzak durmak ve düzenli egzersiz yapmak da belirtileri büyük oranda azaltabilir. Bunun dışında, nefes açıcı, balgam sökücü ve öksürük kesici ilaçlar da KOAH hastalığı tedavisinde kullanılır. Hastanın rahat nefes alması için bazı ilaçların solunum yoluyla alınması gerekebilir. Ancak, bu ilaçların etkisini göstermesi için doğru tekniklerin uygulanması büyük önem taşır.
Kandaki oksijen seviyesinde ciddi azalmaların görüldüğü çok ağır KOAH hastalarında ise oksijen tedavisi uygulanması gerekir. Solunum rehabilitasyonu, fizik tedavi, grip ve zatürre aşıları, solunum destek cihazları ve cerrahi müdahale ise KOAH tedavisinde başvurulan diğer yöntemler arasında yer alır.
KOAH Hastaları ve Coronavirüs (COVID-19)
COVID-19’dan en çok etkilenecek hasta grupları arasında KOAH hastaları da yer alır. Özellikle sigara içen ve KOAH hastalığı olan kişilerin COVID-19 komplikasyonları geliştirme ve ölüm riskinin diğer hastalara göre daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir. Bu nedenle, akciğerde oluşabilecek enfeksiyonu engellemek ya da en aza indirmek için KOAH hastalarının virüsten korunması kritik öneme sahiptir. Pandemi sürecinde ilaçların düzenli ve doğru dozda kullanılması, oksijen tedavisinin aksatılmaması, sigara içilmemesi, kimyasal ürünlere maruz kalınmaması ve doktor kontrollerinin aksatılmaması KOAH hastalarının dikkat etmesi gereken unsurlardır.
KOAH Hastalığına Ne İyi Gelir?
KOAH hastaları, alacakları bazı tedbirler ile tedavi sürecine katkıda bulunabilirler. Bu tedbirler sayesinde hem hastalığın ilerlemesinin önüne geçilebilir hem de hastanın yaşam kalitesi artar. KOAH hastalarının alabileceği önlemler şu şekilde sıralanabilir:
• Düzenli egzersiz yapmak, kasların güçlenmesi ve nefes darlığının azalmasını sağlar. Ancak, yapılan egzersizlerin çok ağır olmamasına dikkat edilmelidir. Örneğin, haftanın 5 günü, en az 30 dakika şeklinde yapılacak yürüyüşler ve her sabah 10 dakika yapılacak basit egzersizler, KOAH hastaları için yeterli olacaktır.
• Hava kirliliğinin yoğun olduğu ortamlardan mümkün olduğunca uzak durulmalıdır.
• Sigara içilen, dumanlı ve tozlu ortamlardan uzak durulmalıdır.
• Az miktarda, sık sık yemek yenilmelidir.
• Yiyeceklerin nefes borusuna kaçmaması için oturarak yemek yenilmelidir.
• Beslenme planında genellikle sulu gıdalara yer verilmelidir. Katı ve ağır yemekler nefes darlığına neden olabilir.
• Bol sıvı tüketimi kritik önem taşır.
• Alkol ve sigara kullanımından kaçınılmalıdır.
• Gaz ve hazımsızlığa neden olacak yiyecek ve içecekler tüketilmemelidir.
• Nefes darlığının şiddetlendiği dönemlerde nefes egzersizleri yapılmalıdır.
• Obezite, KOAH hastalığının daha ağır seyretmesine neden olabilir. Bu nedenle, KOAH hastalarının ideal kilolarına ulaşması oldukça önemlidir.
• Her sonbaharda grip aşısı yaptırılmalı ve grip virüsü taşıyan kişilerden mümkün olduğunca uzak durulmalıdır.
• Enfeksiyon hastalıklarına yakalanmamak için diğer kişilerle yakın temastan kaçınılmalıdır.
• Nefes almayı engelleyecek kıyafetler tercih edilmemelidir.
• Dinlenerek merdiven çıkılmalı, varsa asansör tercih edilmelidir.
• Mola vererek çalışılmalıdır.
KOAH Hastalığı Bulaşıcı Mıdır?
Ülkemizde ve dünyada ölüm nedenleri arasında üst sıralarda yer alan ve tedavi edilmediğinde ciddi sağlık sorunlarına yol açabilen KOAH hastalığı, bulaşıcı bir hastalık değildir.
KOAH Hastalığı Nedir ve Belirtileri Nelerdir? Tedavisi Nasıl Yapılır? Hakkında Sık Sorulan Sorular
KOAH hastalarında oksijen satürasyonunun %90’ın üzerinde olması istenmektedir. Oksijen tedavisi alırken, oksijen çok açılmamalı 1-2 lt/dakika olarak uygulanmalıdır. Yüksek oksijen düzeyi kanda karbondioksit birikimine sebep olmaktadır.
Astım geri dönüşlü bir hastalık olarak bilinir. Tedavi ile bulgular tümüyle geri dönebilir. Her ikisinde de hava yollarında enflamasyon vardır. Enflamasyona sebep olan hücreler birbirinden farklıdır.
Kısa etkili hemen etki gösteren nefes açıcı spreyden; iki kez üst üste alınmalı, evde nebülizatör varsa onunla da nefes açıcı ilaç kullanılabilir. Yanıt alınamaz ise hastaneye başvurulmalıdır.
