Nöromodülasyon Nedir?

Sinir sistemini etkileyen sağlık problemleri toplumda sık görülen, tedavisi zor ve uzun süren, yaşam kalitesini ciddi manada olumsuz etkileyen hastalıklardır. Günümüz tıp teknolojisinde nörolojik rahatsızlıkların önemli bir kısmının kesin tedavisinin bulunmaması nedeniyle, hastaların klinik belirtilerini gidererek yaşam kalitesini artıran tedavi yöntemleri önem kazanmıştır. Bu yöntemlerin başında çok çeşitli hastalıkların tedavisinde yer alan nöromodülasyon tedavisi bulunur.

Nöromodülasyon Nedir?

Nöromodülasyon, nörolojik hastalıkların temelinde yatan fonksiyon kaybına uğramış veya fonksiyon bozukluğu nedeniyle çeşitli klinik belirtilere neden olan sinir dokularının kimyasal veya elektriksel yöntemlerle uyarılarak yeniden düzenlenmesine denir. Diğer bir deyişle, nöromodülasyon yöntemleri kullanılarak vücudun herhangi bir bölgesinde bulunan sinir dokuları yeniden düzenlenebilir ve neden oldukları problemler önemli ölçüde giderilebilir.

Fonksiyon kaybına uğrayan dokularda uyarılma sağlanarak eksik olan fonksiyonun bir kısmı geri kazandırılabilir. Bunun dışında sinir dokusu kaynakla anormal uyarılar veya ağrı gibi durumlarda nöromodülasyon sayesinde uyarı baskılanabilir ve klinik şikayetlerde gerileme elde edilebilir. Bu açıdan nöromodülasyon yöntemleri çok çeşitli sinir sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde farklı dokularda, farklı teknikler yardımıyla hastalarda tatbik edilebilir.

Nöromodülasyon Nasıl Etki Gösterir?

Nöromodülasyon için hedeflenen sinir dokusunun uyarılması veya mevcut uyarının engellenmesi gerekir. Sinir dokularında biyolojik fonksiyonlar çeşitli biyolojik kimyasalların yardımıyla ve kimyasallar üzerinden üretilen elektriksel aktivite ile sağlanır. Bu bakımdan nöromodülasyonda bu mekanizmaların yeniden düzenlenmesi için hastaya dışarıdan elektriksel veya kimyasal uyarı verilmesi gerekir. Bu uyarı elektrik uyarıları üretebilen özel piller veya ilaç enjekte eden pompalar yardımıyla elde edilir.

Nöromodülasyonda kullanılan piller vücutta beyin, omurilik veya çevre dokulardaki sinir dokularını uyacak şekilde doku içine elektrotların yerleştirilmesi yoluyla uygulanır. Elektrotlar hedeflenen dokuları uyaracak kadar uygun şiddette ve küçüklükte elektriksel uyarılar üretir. Bu sayede, Parkinson hastalığı, Titreme hastalığı ve sinir hasarı gibi farklı nörolojik problemlerin giderilmesi mümkündür.

Alternatif olarak sinir dokularında arzu edilen uyarımın gerçekleşmesini sağlayan çeşitli kimyasalların ve ilaçların vücut genelinde yan etki oluşturmadan, yalnızca hedef sinir dokusunda etki göstermesini temin edecek şekilde implant edilen ilaç pompaları da nöromodülasyon sağlayabilir. Bu yöntemle ilaçlar normal kullanımlarıyla elde edilemeyecek konsantrasyonda hedef dokuda etki göstererek fayda elde edilebilir.

Nömodülasyon Hangi Hastalıklarda Kullanılır?

Nöromodülasyon sinir hücrelerinin fonksiyonlarında bozulmaya yol açan her türlü nörolojik rahatsızlığın tedavisinde kullanılabilir. Hastalarda girişimsel yöntemlerle nöromodülasyon ekipmanlarının vücut içine yerleştirilmesi gerektiği ve pahalı bir yöntem olduğu için genellikle ilaç tedavisine dirençli, cerrahi tedaviye uygun olmayan ve şiddetli klinik belirtilerin eşlik ettiği klinik vakalarda uygulanması gündeme gelir.

Klinik uygulamalarda nöromodülasyonun en sık kullanıldığı rahatsızlıklar arasında epilepsi, migren, kronik sinir kaynaklı ağrılar, Parkinson hastalığı, idrar kaçırma ve işitme kaybıdır. Günümüzde başarı ile uygulanan nöromodülasyon tedavi yöntemleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Omurilik stimülasyonu (omurilik pili)
• Arka kök gangliyon stimülasyonu
• Sakral sinir kökü stimülasyonu (mesane pili)
• Kronik ağrı nöromodülasyonu
• Periferik sinir stimülasyonu
• Derin Beyin stimülasyonu (beyin pili)
• İntratekal ilaç infüzyonu (baklofen pompası)
• Vagal sinir stimülasyonu (epilepsi pili)
• Transkütanöz elektriksel sinir stimülasyonu
• Transkranial manyetik stimülasyon
• Koklear sinir stimülasyonu
• Vizüel protez

Nöromodülasyon Çeşitleri Nelerdir?

Günümüzde klinik uygulamalarda en yaygın şekilde başvurulan nöromodülasyon yöntemleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:

Derin Beyin Stimülasyonu

Beyin pili olarak da bilinen derin beyin stimülasyonu yöntemiyle başta Parkinson hastalığı olmak üzere, beyinde çeşitli fonksiyonların yerine getirilmesinden sorumlu sinir dokularının ilerleyici kaybedilmesiyle seyreden hastalıklarda, beyin içi dokulara elektrotların yerleştirilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Özellikle Parkinson hastalığında görülen kontrolsüz şekilde titreme, hareket bozukluğu gibi belirtiler beyin pili yardımıyla kayda değer şekilde giderilebilir.

Omurilik Stimülasyonu

Omurilik pili olarak da bilinen omurilik stimülasyonu sayesinde omurilikle ilişkili ağrının tedavisi sağlanabilir. Omurilik cerrahisi sonrası, fiziksel travmaya bağlı omurilik yaralanmaları, diyabetik nöropati, beyin-damar hastalıklarına bağlı sinir hasarı, kanser hastalığı gibi nedenlere bağlı görülen sinir kaynaklı, ilaca dirençli ağrı olgularında başarıyla uygulanabilir.

Sakral Sinir Kökü Stimülasyonu

Mesane pili veya sakral sinir kökü stimülasyonu yöntemiyle özellikle aşırı aktivite gösteren mesane hastalıklarına bağlı görülen idrar kaçırma problemlerinin tedavisi sağlanabilir. Bunun dışında idrar yapamama durumlarında, gaita kaçırma problemi olanlarda, nörojenik mesane olarak da bilinen mesane fonksiyon kayıplarında, ağrılı cinsel ilişkide veya pelvik bölgenin ağrı bozukluklarında başarıyla uygulanabilir.

Vagal Sinir Stimülasyonu

Epilepsi veya sara hastalığının sebeplerinden biri beyindeki çeşitli sinir dokusu bölgelerindeki anatomik veya fonksiyonel bozukluklara bağlı kontrolsüz elektriksel deşarjın tetiklenmesidir. Vagal sinir stimülasyonu veya epilepsi pili sayesinde bu bölgelerin elektriksel aktivitesi kontrol altına alınarak ilaca dirençli epilepsinin tedavisi sağlanabilir.

İntratekal Baklofen Pompası

Spastisite, kasların kontrolsüz olarak kasılması ve hareket kaybına uğraması olarak ifade edilebilir. Beyin ve omurilik dokularındaki çeşitli bozuklukların sonucunda kaslarda spastisite gelişebilir ve kaslarda sürekli kasılma durumu ortaya çıkabilir. Kaslardaki sinir kaynaklı kasılı kalma halinin giderilmesinde kullanılan ilaçların başında baklofen gelir. Baklofen tedavide etkili olsa da çeşitli yan etkilere yol açabilen bir ilaç tedavisidir. Spastisitenin giderilerek yan etkinin en aza indirilmesi ve tedavi etkinliğinin artırılabilmesi için beyin-omurilik sıvısının yer aldığı beynin anatomik boşlukları içine baklofenin uygun dozlarda ve sürekli olarak verilmesini temin eden ilaç pompaları kullanılarak problemin kaynağı olan sinir dokularında nöromodülasyon sağlanabilir.

Koklear Sinir Stimülasyonu

Kulağın işitme fonksiyonunun temelinde dışarıdan algılanan ses dalgalarının iç kulaktaki koklea organında sinir hücrelerinde uyarılmaya yol açan elektriksel uyarıya dönüştürülmesi yatar. Çeşitli nedenlerle koklea veya işitme sinirinde hasar gelişmesi sonucu işitme kaybı ortaya çıkabilir. Bu tür vakalarda dışarıdan algılanan ses dalgalarının bahsedilen bölgeye yerleştirilen özel medikal cihazlar yardımıyla beyne elektriksel uyarı göndermesi sağlanarak yeniden işitme gerçekleştirilebilir. Bu tedaviye koklear sinir stimülasyonu veya koklar implant yöntemi adı verilir.

Nöromodülasyonun Dezavantajları Nelerdir?

Nöromodülasyon özellikle ilaç ve cerrahi tedavi yöntemlerine dirençli, tedavisi zor ve şiddetli nörolojik rahatsızlıkların belirtilerinin giderilerek hastaların hayat kalitesinin geliştirilmesinde oldukça etkili bir yöntemdir. Bununla birlikte tedavinin hastalar açısından sorun teşkil eden çeşitli olumsuz yönleri ve yan etkileri mevcuttur. Bunlar aşağıdaki gibi özetlenebilir:

• Elektrot veya ilaç pompasının yerleştirilmesi esnasında çeşitli komplikasyonlar gelişebilir. Bu komplikasyonlar arasında kanama, elektrodun kontrolsüz çalışmasına bağlı elektrik şokları, bölgede kanın birikmesine bağlı oluşan hematomlar ve enfeksiyon gelişmesi sayılabilir.
• Nöromodülasyon cihazının aralıklı olarak kontrol ve bakımlarının yapılması gerekebilir. Cihazlarda bozulma, fonksiyonlarda aksaklıklar veya istenmeyen etkiler meydana gelebilir.
• Cihazın uzun süreli kullanımında, elde edilen klinik yararda azalma gerçekleşebilir. Bu durum hastalığın ilerlemesiyle ilişkili olabileceği gibi cihaz etkinliğinde azalmayla da ilgili ortaya çıkabilir.
• Nöromodülasyon tedavisi pahalı bir yöntemdir. Bunun yanında aralıklı cihaz bakımının yapılması, cihazda aksaklık yaşanması sonucu ek girişimsel tedavilerin gerekebilmesi maliyeti daha da artırabilmektedir.
• Cihaz yerleştirilen kişilerin manyetik rezonans görüntüleme (MR) cihazına girmesi sakıncalıdır. Bu ise bazı hastalıkların teşhis ve takibinde MR cihazının kullanılamamasına yol açabilir.