Hareket bozuklukları, kişinin vücut hareketlerini kontrol etme yeteneğini etkileyen bir grup sinir sistemi (nörolojik) durumudur. Beyin hücresi fonksiyonundaki bu bozukluklar, istemsiz ya da aşırı hareketlere neden olabileceği gibi zayıflık veya spastisite ile ilgili olmayan otomatik hareketlerin eksikliğine neden olabilir. Parkinson hastalığı, esansiyel tremor, distoni ve tardif diskinezi gibi durumlar nedeniyle ortaya çıkabilir. Tedavi, tipik olarak semptomların azalmasına ve yönetilmesine ve kişilerin yaşam kalitesinin artmasına yardımcı olur.
Hareket Bozuklukları Nedir?
Hareket bozuklukları, zayıflık veya spastisite ile ilgisi olmayan, aşırı hareketin (hiperkinezi) ya da istemli ve istemsiz hareketlerin azlığının (hipokinezi) olduğu nörolojik sendromlardır. Tipik olarak bazal ganglionlar veya ekstrapiramidal hastalıklarla ilişkili olsa da beyinciği de kapsayabilir. Çoğu hareket bozukluğunda konuşma etkilenebilir.
Hareket bozuklukları, hiperkinetik ve hipokinetik olmak üzere iki kategoride incelenebilir:
- Hiperkinetik hareket bozuklukları: Diskineziyi veya normal motor aktivite akışını bozan aşırı, sıklıkla tekrarlayan, istemsiz hareketleri ifade eder. Hiperkinezi her zaman aşırı hareket şeklinde kendini göstermez, aşırı zihinsel fonksiyon olarak da kendini gösterebilir. Doğru düşünememe veya buna göre hareket edememe durumu yaşanabilir. Distoni, spazmodik tortikollis, esansiyel tremor, miyoklonus, opsoklonus-myoklonus sendromu gibi hatalıklar, hiperkinetik hareket bozuklukları arasında bulunur.
- Hipokinetik hareket bozuklukları: Vücut hareketinin azalması anlamına gelir. İnsan vücudundaki lokal olarak veya tüm vücutta kas fonksiyonlarının ve hareketinin kısmi ya da tam kaybıdır. Hareket eksikliği (akinezi), hareketlerin genliğinin azalması (hipokinezi), yavaş hareket (bradikinezi) ve sertlik gibi durumlarla karakterizedir. Parkinson hastalığı, hipokinetik hareket bozukluğunun bir örneğidir.
Hareket Bozuklukları Neden Olur?
Hareket bozuklukları genetik faktörler ya da bilinmeyen nedenlerle gelişebilir. Otoimmün rahatsızlıklar, sinir sistemi yaralanmaları, enfeksiyonlar ve sinir sistemini etkileyen bazı ilaçlardan kaynaklanabilir.
- Genetik
- Toksinler
- Beyin, periferik sinirler veya omurilikte yaralanma
- İlaç yan etkileri
- İnme, metabolik bozukluklar, enfeksiyonlar ve damar hastalıkları gibi durumlar
Hareket bozuklukları, aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli nörolojik durumlarla ilişkili olabilir:
- Parkinson hastalığı: Parkinson, dopamin üreten hücrelerin eksikliğinden kaynaklanan ilerleyici ve kronik bir sinir sistemi durumudur. Genellikle kontrol edilemeyen titremelere ya da sertliğe neden olur. Birçok hasta hareket etmede veya yürümede zorluk yaşar.
- Esansiyel tremor: Yaygın görülen hareket bozukluklarından biri olan esansiyel tremor her yaşta teşhis edilebilir ve sıklıkla ailelerde görülür. Vücudun bir veya daha fazla kısmında titremeye neden olan ritmik ve istemsiz kas hareketleri ile karakterizedir. Titremeler başı, sesi, dili veya bacakları etkileyebilir.
- Distoni: Distoni, kontrol edilemeyen ve istemsizce yapılan kas kasılmalarını veya spazmları içerir. Semptomlar, vücudun yalnızca bir bölümünü veya tüm vücudu etkileyebilir. Distonili kişilerde ayrıca boyunda, ellerde veya vücudun diğer kısımlarında titreme veya artikülasyon ve ses yüksekliği gibi konuşma güçlüğü olabilir.
- Huntington hastalığı: Bu genetik bozukluk, beyindeki sinir hücrelerinde ilerleyici hasara neden olur. Semptomlar hareketi, duyguları veya düşünmeyi ve anlamayı etkileyebilir.
- Wilson hastalığı: Bu nadir genetik bozukluk vücutta bakır birikmesine yol açar. Hastalarda yorgunluk, karın ağrısı, şişlik veya hareketler üzerinde kontrol kaybı görülebilir.
- Ataksi: Bu dejeneratif nörolojik bozukluk, genellikle beynin hareketi kontrol eden kısımlarındaki (beyincik) hasar nedeniyle gelişir. Denge, hareket, koordinasyon ve yutma güçlüğüne neden olur. Ataksinin bazı formları kusurlu bir genden kaynaklanır.
- Miyoklonus: Bu durum bir veya bir grup kasın çok hızlı bir şekilde kasılmasına neden olur. Ani, hızlı ve kısa süreli hareketlerle karakterizedir.
- Tourette sendromu: Bu sinir sistemi bozukluğu tiklere neden olur. Hastalar, tikten önce genellikle karıncalanma, kaşıntı veya gerginlik hisseder.
- Kore: Bu durum tipik olarak yüzü, ağzı, gövdeyi ve uzuvları etkileyen tekrarlayan, kısa, düzensiz, biraz hızlı, istemsiz hareketlerle karakterizedir.
Distoni ve Parkinson nadiren genetik nedenlerden kaynaklanır. Esansiyel titreme kalıtsal olabilir; bu nedenle, titremesi olan ve başka semptomu olmayan bir aile üyesinin olması durumunda kişilerde, hayatın ilerleyen dönemlerinde bu durumun gelişme olasılığı yüksektir. Tardif diskinezi ise antipsikotik ilaçların uzun süreli kullanımından kaynaklanabilir.
Hareket Bozuklukları Belirtileri Nelerdir?
Bazı nörolojik durumlar, seğirme ve titreme gibi kontrolsüz veya istenmeyen fiziksel hareketlere neden olabilir. Semptomlar hafiften şiddetliye kadar değişebilir ve bazen hastanın yeme, içme, yazma ve diğer günlük işlerini yapma becerisini etkileyebilir.
Bir hareket bozukluğunun semptomları, diğer birçok faktörün yanı sıra spesifik duruma, evresine ve ciddiyetine bağlı olarak değişir. Bazı yaygın semptomlar şunları içerir:
- Konuşma zorluğu (diskinezi)
- İstemli hareketin kaybı veya yavaşlaması (hipokinemi)
- İstemsiz hareketler (hiperkinezi)
- Yavaş hareket (bradikinezi)
- Kol ve bacaklarda veya gövdede sertlik (spastisite)
Hareket Bozuklukları Nasıl Teşhis Edilir?
Hareket bozukluklarının teşhisi için kişilerin nöroloji muayene olması gerekir. Birçok durum benzer semptomlara neden olduğu için doğru tanıyı koymak zor olabilir. Bunun için aşağıdaki testlerden yararlanılabilir:
- Nöropsikolojik testler: Nöropsikolojik testler, geniş bir yelpazedeki düşünme ve davranışsal işlevleri kontrol eder. Bu testler beynin belirli bölümlerindeki sorunları tanımlamak için konsantrasyona, dile ve diğer yeteneklere bakılmasını sağlar.
- Görüntüleme testleri: Belirtilerin altında yatan nedenin anlaşılması için MR ve PET görüntülerinden yararlanılabilir.
- Elektrofizyolojik çalışmalar: Kasların elektriksel uyarılara karşı tepkisinin ve beynin elektriksel aktivitelerinin kontrol edilmesi için EMG ve EKG istenebilir.
Psikojenik hareket bozukluğu için herhangi bir kan testi veya başka bir tanı testi yoktur. Bu bozuklukların teşhisini koymak iki aşamalı bir süreçtir. Birincisi, hareketlerin organik bir hastalıktan ziyade psikojenik olduğuna dair pozitif bir teşhis koymaktır. İkincisi, depresyon veya anksiyete gibi psikiyatrik bir bozukluğu veya anormal hareketleri açıklayabilecek psikolojik durumları tanımlamaya yardımcı olur.
Hareket Bozuklukları Nasıl Tedavi Edilir?
Hareket bozukluklarının tedavisi olmasa da çeşitli tedavi yöntemleri ile semptomların önemli ölçüde azaltılması ve yaşam kalitesinin iyileştirilmesi mümkündür. Kısa ve uzun vadeli bir terapötik program; hareket bozukluğu nöroloğu, psikolog, psikiyatrist ve fiziksel, konuşma ve mesleki terapistler de dahil olmak üzere çeşitli uygulayıcılarla multidisipliner bir yaklaşımı içerebilir.
Hareket bozuklukları için aşağıdakiler dahil çeşitli tedaviler uygulanabilir:
- İlaçlar: Antidepresanlar ve kas gevşeticiler gibi bazı ilaçlar kas spazmlarına neden olan sinir sinyallerinin kesilmesi ve motor ve motor olmayan semptomların çoğunun kontrol altına alınması amacıyla kullanılabilir.
- Mesleki terapi: Mesleki terapi, hastaların ince motor becerilerini artırmalarına ve dişlerini fırçalama, banyo yapma veya bakım yapma gibi günlük görevleri tamamlamalarına yardımcı olabilir.
- Fizik tedavi: Fizik tedavi; hastaların gücünü, dengesini ve kas tonusunu artırmasına yardımcı olan özel egzersizleri içerir.
- Botulinum toksini enjeksiyonları: Botulinum toksini enjeksiyonları; distoni, spastisite ve diğer fokal hareket bozukluklarının tedavisinde yaygın olarak kullanılır. Bir nörolog, etkilenen kasa doğrudan botulinum toksini (botoks) enjeksiyonu uygulayabilir. Bu, kas spazmlarına neden olan sinir sinyallerini keser ve semptomları azaltır.
- Derin beyin stimülasyonu: Derin beyin stimülasyonu, beyin aktivitesini düzenlemek için elektrik uyarılarını kullanır. Köprücük kemiği yakınındaki derinin altına yerleştirilen kalp pili benzeri bir cihaza bağlanan elektrotların beyne cerrahi olarak implante edilmesini içerir. Cihaz, kontrol edilemeyen hareketlere neden olan sinir sinyallerini kesip durdurmak için elektrotlara mesaj gönderir ve hareket bozukluğunun semptomlarının azalmasını sağlar. Tipik olarak semptomları artık ilaçla kontrol edilemeyen ilerlemiş Parkinson, distoni ve esansiyel tremor hastalarını tedavi etmek için kullanılır.
