Kalça Protezi Nedir?

Kalça artroplastisi olarak da adlandırılan kalça protezi, kalça ağrısının iyileştirilmesi için gerçekleştirilen cerrahi bir prosedürdür. Ameliyat, kalça ekleminin belirli kısımlarının yapay implantlarla değiştirilmesini içerir. Müdahale ağrıyı hafifletmeyi, sertliği azaltmayı ve çoğu durumda bacağı eski uzunluğuna geri döndürmeyi, böylece hareketliliği ve işlevi iyileştirmeye yardımcı olmayı amaçlar.

Kalça Protezi Nedir?

İnsan vücudundaki en büyük eklemlerden biri olan koksofemoral eklem ya da kalça eklemi; bir tür top yuva tipi eklemdir. Uyluk kemiği olarak da bilinen femur ve kalça ya da leğen kemiği olarak bilinen pelvisten oluşur. Top, femurun üst kısmındaki femoral baş anlamına gelir. Pelvisin bir parçası olan yuva ise asetabulum olarak adlandırılır. Top, asetabulum içinde hareket ederek bacağın dönmesini ve geri veya yanlara doğru hareket etmesini sağlar.

Sağlıklı bir kalçada, yumuşak dokulu kıkırdak, kemiklerin düzgün bir şekilde kaymasına yardımcı olmak için topu ve yuvayı kaplar. Bu kıkırdak yıpranır veya hasar görürse, kemiklerde sürtünmeden kaynaklı pürüzler meydana gelebilir. Bu durum, osteoartrite ve ağrıya neden olarak hareketi kısıtlar. Artritik bir kalça, yürümeyi ya da bir sandalyede oturmayı dahi ağrılı hale getirebilir.

Kalça protezi ameliyatı, bu parçalardan birinin ya da her ikisinin de değiştirilmesini içerir. Prosedürün amacı, hastaların günlük aktivitelere devam etmesini ve daha az ağrı ile egzersiz yapmasını sağlamaktır.

Kalça Protezi Neden Gereklidir?

Kalça protezi, bazı hastalıklardan kaynaklanan ağrıların giderilmesi için gereklidir. Kalça artritinin en yaygın şekli, genellikle aşırı kullanım veya kalça ekleminin travmasından kaynaklanan aşınma ve yıpranmanın neden olduğu osteoartrittir. Romatoid hastalık veya yaralanma gibi diğer problemler de kalça eklemine zarar verebilir.

Kıkırdak aşındığında kalça ekleminde gıcırdama hissi ile birlikte ağrı oluşabilir. Bir kemiğin doğrudan diğerine sürtünmesi ağrıya neden olur. Ağrı, nedeni bilinmese dahi kasıkta çekme hissi yaratabilir ya da sırt gibi diğer eklemlerde hissedilebilir. Günlük hareketleri kısıtlayan şiddetli ağrı, hastaların tedaviye ihtiyaç duyduğunun en önemli göstergelerinden biridir.

• Osteoartrit (Kireçlenme): Osteoartrit, normalde pürüzsüz olan eklem yüzeylerinin aşınmasına neden olur. Bu, iltihaplanma ve daha sonra kemiğin kemiğe temas etmesi nedeniyle meydana gelen aşınma ve ağrı ile sonuçlanır.

Osteoartrit günlük yaşam üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Birçok hasta daha az aktif olabilir, kilo alabilir ve uykusuz kalabilir. Hastalığın günümüzde tedavisi yoktur. Yaş, kilo, travma gibi farklı faktörler hastalığa neden olabilir. Daha çok 60 yaş ve üzeri bireylerde görülse de genç yaşlarda da gelişebilir.

• Romatizmal Eklem İltihabı: Sistemik bir hastalık olan romatoid artrit, vücuttaki herhangi bir eklem ya da tüm eklemler üzerinde etkili olabilir. Şiddetli iltihaplanma ile eklemin tahrip olmasına neden olduğu için osteoartritten ayrılır.
• Travmaya Bağlı Artrit: Eklem hasarının yaygın nedenlerinden biridir. Daha önceki bir yaralanmadan ve eklem hasarından kaynaklanır. Yaralanmadan sonra kemik ve kıkırdak düzgün şekilde iyileşmezse, eklemin doğal ve pürüzsüz yüzeyi yok olur ve eklem yüzeyinde aşırı aşınma meydana gelir. Femur başına kan akışı üzerinde olumsuz etki yaratabilir.

Bu hastalıkların dışında kalça kırıkları, septik artrit, ankilozan spondilit ve olağandışı kemik büyümesine neden olan bozukluklar (kemik displazileri) nedeniyle de kalça protezinden yararlanılabilir.

Kalça Protezi Çeşitleri Nelerdir?

1960'lı yıllardan itibaren protezlerin tasarımı ve malzemeleri giderek gelişme göstermiştir. Günümüzde mevcut olan çok sayıda model arasından seçim; kemiğin durumuna, hastanın yaşına ve cerrahın deneyimine bağlı olarak değişir.

Kalça protezi üç ana bileşenden oluşur:

• Femoral Kök: Hastanın femoral kökü çıkarıldıktan sonra yeniden yapılandırılan femoral kanal yerleştirilir. Femoral kök çimentolanabilir ya da pres-fit tekniği ile çimentolanmadan kullanılır.
• Femoral Baş: Çıkarılan hasarlı femoral başın yerini almak için femoral gövdenin üst ucuna metal, polimer ya da seramikten yapılan bir baş yerleştirilir.
• Asetabular protez: Eski femoral başın bulunduğu asetabular çatının hasarlı kıkırdağı çıkarılır. Yerine konik bir asetabular protez yerleştirilir. Vidalar ya da çimento, implantın yerinde sabit durması için kullanılabilir. Bu fincan şeklinin içinde, protezin femoral başı ile temas halinde olacak plastik, seramik ya da metal bir uç bulunur.

Günümüzde kullanılan farklı kalça artroplastisi modelleri arasındaki ayrımlardan biri de femoral başın birleştirilmesi için kullanılan materyallerin farklı olmasıdır. Femur başında paslanmaz çelik, kobalt-krom veya titanyum gibi metaller kullanılır. Çok sert bir plastik olan polimerlerin dünyada en yaygın olarak kullanılan türlerinden biri olan polietilen da ana materyal olarak tercih edilir.

Seramik materyaller de total kalça protezi için bir tedavi seçeneği olarak kullanılabilir. Tıbbi amaçlarla kullanılan seramik, çok serttir ve çizilmeye dayanıklıdır. Astarlı ya da bilyalı bileşenler, birbirine veya polietilen astara karşı hareket edebilen alümina seramikten yapılabilir. Laboratuvar testleri; seramiğin, toplam kalça protezleri için bilinen tüm malzeme kombinasyonlarına kıyasla en düşük miktarda aşınma parçacığını ürettiğini gösterir.

• Metal-polietilen: Femur başı metalden yapılırken yuvada polietilen kullanılır. Bazı protezlerde yuva plastik bir astara sahip olabilir.
• Seramik-polietilen: Femur başı seramikten yapılırken yuva polietilenden yapılır ya da yuvanın plastik bir astarı vardır.
• Seramik-seramik: Femur başının seramikten elde edildiği bu protezlerde yuvanın seramik astarı vardır.
• Seramik-metal: Femur başı seramikten yapılırken yuva metal bir astara sahiptir.

Çoğu kalça protezinin kemiğe, yuvaya ve gövdeye uygun ana kısımları metalden yapılır. Eklem yüzeyi; metal, seramik ya da plastik bileşenlere sahip olabilir. Cerrah, kalça ekleminin yerini alacak implant için yapay parçaların bir kombinasyonunu da kullanabilir. Plastik astarlı metal femur başı, plastik astarlı seramik femur başı, seramik yuvalı ya da astarlı seramik femur başı gibi farklı protezlerden yararlanılabilir.

Kalça Protezi Ameliyatı Nasıl Yapılır?

Kalça protezi, gelişmiş eklem dejenerasyonu için olası tek tedavidir. Ameliyat, ağrıların azaltılması ve hastaların hareket kabiliyetinin artırılması amacıyla gerçekleştirilir. İmplantların zaman içindeki dayanıklılığına göre iyileşme sağlanabilir.

Kalça artrit teşhisi konan hastaların bazılarında ameliyata gerek olmayabilir. Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar (NSAID'ler), fizik tedavi ya da ikisinin kombinasyonu rahatlama sağlayabilir.

Kalça protezinin önerilmesi için hastalarda şu koşulların olması gerekir:

• Yürüme, merdiven tırmanma, oturma ve bir sandalyeden kalkma gibi günlük aktivitelerle kalçada şiddetli ağrı ya da sertlik hissedilmesi
• Gece ya da gündüz olması fark etmeksizin, dinlenirken orta veya şiddetli kalça ağrısı hissedilmesi
• Kronik iltihaplanmaya bağlı olarak, dinlenme ya da ilaçlarla iyileşmeyen inguinal ve gluteal bölgenin şişmesi
• Anti-enflamatuar ilaçlar, kortizon enjeksiyonları, hyaluronik asit ve fizik tedavi gibi diğer tedavilerle önemli bir iyileşme sağlanamaması

Kalça protezi ameliyatı üç farklı şekilde yapılabilir:

• Total kalça protezi
• Kısmi kalça protezi
• Kalça yenileme

Total Kalça Protezi

Total kalça artroplastisi olarak da bilinen total kalça protezi ameliyatı, en yaygın kalça protezi prosedürüdür. Genel anestezi veya bir epidural altında gerçekleştirilebilir. Cerrah, kalçaya bir kesi atar ve hasarlı kalça eklemini çıkarır. İnsizyonun büyüklüğü, hastaların vücut ölçüleri ve cerrahın tercihleri de dahil olmak üzere birçok faktöre bağlı olarak değişir.

Bu ameliyatta, kalçanın hasar gören ya da yıpranan kısımlarına yapay implantlar yerleştirilir. Daha sonra metal bir alaşım ya da bazı durumlarda seramikten elde edilen yapay bir eklem kullanılabilir. Femoral başın yerine metal ya da seramik bir baş yerleştirilir. Yeni top, femurun başına yerleştirilen metal bir gövdeye tutturulur. Ameliyatın tamamlanması genellikle yaklaşık 60-90 dakika sürer. Doğal kemiğin büyümesi ve proteze bağlanması biraz zaman aldığından, hastaların aktiviteleri ameliyattan sonra birkaç ay boyunca sınırlı olabilir.

Kısmi Kalça Protezi

Kısmi kalça protezi ameliyatında, kalça ekleminin sadece top kısmının yerini alan farklı bir kalça protezi kullanılır. Bu, çoğunlukla eklemin sağlıklı bir yuvası olduğu anlamına gelir. Bir kazada femoral baş hasar alırsa, kemik yontulmuşsa ya da femoral baş şekilsiz ise kısmi prosedürden yararlanılır.

Bu ameliyatta femoral baş tamamen çıkarılarak femur protezi içine yerleştirmesi için oyulur. Bu tek parça, ekleme daha fazla stabilite yaratmak için femura uzanır. Daha sonra protez kalçanın doğal yuvasına sokulur. Bu tür kalça protezi, değişen şekillere veya malzemelere sahip birkaç farklı modelde mevcuttur.

Kalça Yenileme

Kalça protezi için daha geleneksel bir yaklaşım olan kalça yüzeyinin yenilenmesi, özellikle genç hastalarda yaygın olarak kullanılan yöntemdir. Bu prosedürde eklemin korunması amaçlanır. Minimum kemik dejenerasyonu olan hastalarda başarılı sonuçlar elde edilebilir.

Operasyon sırasında cerrah, femur başında bir delik açar. Femurun başı tıraş edilse de parça sağlam kalır. Kalça protezi, güçlü bir metal çubuğa ve femoral başın dışını koruyan büyük bir parçaya sahiptir. Protezin diğer kısmı yeni başı yerinde tutan bir parçadan oluşur. Bu parça, hasta için yeni bir kalça eklemi oluşturur.

Bu tasarım, hasarlı kısımları güçlendirirken orijinal kemiğin korunmasına yardımcı olur. Protezli hastalar, iyileşme döneminden sonra daha önce yapabildiği hemen hemen her aktiviteyi gerçekleştirebilir. Bu teknik çok etkili olsa da her hasta için uygun değildir.

Kalça Protezi Komplikasyonları Nelerdir?

Total kalça protezi ameliyatından sonra komplikasyon oranı düşüktür. Kalça eklemi enfeksiyonu, kalp krizi veya emboli gibi büyük tıbbi komplikasyonlar nadiren görülür. Bazı kronik hastalıklar komplikasyon potansiyelini artırabilir. Nadir olmasına rağmen, bu komplikasyonlar meydana geldiğinde tam iyileşme süresi uzayabilir. Bazı hastalar, eklemin onarılması ya da değiştirilmesi için revizyon ameliyatına ihtiyaç duyabilir.

Ameliyat komplikasyonları şunları içerir:

• Kalça çıkığı
• Ameliyat yerinde enfeksiyon
• Kan damarlarında ya da sinirlerde yaralanmalar
• Kırık
• Bacak uzunluğundaki farklılıklar

Tamamen metalden oluşan bazı kalça protezleri beklenenden daha erken aşınır. Bu, kalça çevresindeki kemik ve dokuda bozulmaya neden olabilir. Kan dolaşımına belli bir miktarda metal sızabileceğine dair endişeler de bulunur. Bu nedenle aşağıdaki semptomlar gelişebilir:

• Kasık, kalça veya bacakta ağrı
• Kalça ekleminde veya yakınında şişlik
• Topallama gibi yürüme sorunları
• Kalçada çekme hissi

Bu belirtiler mutlaka protezin hasar gördüğü anlamına gelmez. Altta yatan herhangi bir hastalığın teşhis edilmesi için doktor kontrolüne ihtiyaç vardır.

Genel sağlıkta meydana gelen aşağıdaki değişiklikler de bildirilmelidir:

• Göğüs ağrısı veya nefes darlığı
• Uyuşma, halsizlik, görme veya işitmede değişiklik
• Yorgunluk, üşüme, kilo alma
• İdrara çıkma alışkanlıklarında değişiklik