Amnezide, kişiler Alzheimer gibi ileri demans hastalıklarından farklı olarak kendi kimliklerini, motor ve dil becerilerini ya da mekân algılarını kaybetmezler; ancak geçmiş olayları hatırlama, yeni anı oluşturma ve yeni bilgileri öğrenmede problem yaşarlar.
Amnezi hastalarının büyük bir kısmı kısa süreli hafızada problem yaşarlar. Bu hastalık, kişilerin entelektüel seviyesini, bilgi birikimini, farkındalığını, dikkat süresini ya da kişiliğini etkilemez.
Amnezi Nedir?
Amnezi (amnestik sendrom), farklı biçimlerde meydana gelen bir çeşit hafıza kaybıdır. Yaşlılıkla birlikte ortaya çıkan basit hatırlama güçlükleri yaşlanma sürecinin normal belirtileri olarak sayılabilir. Ancak ciddi hafıza kaybı ve yeni anı oluşturmada güçlük gibi bulgular, amnezi belirtisi olarak görülür ve bu sendrom ayrı olarak değerlendirilir.
Amnezinin Belirtileri Nelerdir?
Amnezinin belirtileri amnezinin türüne göre değişmekle birlikte, temel belirti hafıza kaybıdır. Mevcut anıların, bilgilerin ve deneyimlerin hatırlanmasında ya da yeni anıların oluşturulmasında ve bilgilerin hafızada tutulmasında güçlük yaşanır. Kişiler önceden edinmiş oldukları bilgileri, yerleri, olayları ve olaylara ilişkin detayları hatırlamakta zorlanır.
Ayrıca yanlış (kurgulanmış) ya da zamansal örgüdeki yerleri değiştirilmiş anılar, kafa karışıklığı, oryantasyon bozukluğu ve gerginlik de yaşanan amnezinin türüne bağlı olarak amnezi belirtileri arasında yer alabilir.
Amnezinin Türleri Nelerdir?
Amnezinin farklı türleri bulunur. İki ana amnezi türü vardır. İlki geçmişe dönük bilgilerin kaybolduğu retrograd amnezi, diğeri ise yeni anıların oluşturulmasındaki ve bilgilerin hatırlanmasında güçlükler olarak ortaya çıkan anterograd amnezidir. Diğer amnezi türleri ise gelip giden kafa karışıklığı ve gerginlik ile kendini gösteren geçici global amnezi ve kişilerin hayatlarının ilk üç ile beş yıl arasını hatırlayamamalarını ifade eden çocukluk amnezisidir. Buna ek olarak bir psikolojik bir durum olan disosiyatif füg’de de hafıza kaybı yaşanabilir.
Retrograd Amnezi
Retrograd amnezide kişiler geçmişe dönük anıları hatırlamakta problem yaşar. Bu durumda ilk olarak en yakın tarihli anılar etkilenir. Kişilerin bir gün önce ne yediğini ya da bir önceki hafta yaşanan olayları hatırlayamaması şeklinde durumlar ortaya çıkar. Geçmişteki olaylardan en son unutulanlar genelde çocukluk anılarıdır. Demans durumunda anıların kaybı kademeli olarak gerçekleşir.
Anterograd Amnezi
Yeni anı oluşturma güçlüğü olarak tanımlanan anterograd amnezide, kişiler kısa süre önce yaşanan olayları ve öğrenilen yeni bilgileri hafızalarında tutmakta zorlanır. Bu durum geçici ya da kalıcı olabilir. Alkole bağlı bayılma gibi durumlarda ortaya çıkabileceği gibi, yeni anı oluşumunda önemli rol sahibi olan hipokampusun hasar aldığı durumlar sonrasında da meydana gelebilir.
Geçici Global Amnezi
Geçici global amnezi, ataklar halinde yaşanır ve diğer amnezi türlerinden farklı seyreder. Bu tür amnezinin ortaya çıkması halinde kişilerde kafa karışıklığı, gerginlik ve sinirlilik hali gibi belirtiler oluşur. Kişi, yaşanan atak anında olan şeyleri atak sonrasında hatırlayamaz. Bazı durumlarda, hafıza kaybı ataktan kısa süre önce başlayabilir. Bu amnezi türünün tam olarak neden ve nasıl geliştiği bilinmemekle birlikte, orta yaş ve üzeri yetişkinlerde daha çok görüldüğü saptanmıştır. Beyin damarlarında geçici tıkanıklık gibi durumlarda oluştuğu da tespit edilmiştir.
Çocukluk Amnezisi
Bir hastalık olarak sınıflandırılmayan çocukluk amnezisi toplumun büyük kısmında görülür. Kişiler genellikle çocukluklarının ilk beş yılın hatırlamakta güçlük çeker. Bu döneme ait anılar bütüncül ve sıralı değil, daha çok parça parça ve imgeler halindedir.
Amnezinin Nedenleri Nelerdir?
Amnezi, geçici ve kalıcı olabildiği gibi altta yatan pek çok farklı sebebe bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bunlar arasında inme, ensefalit (beyin iltihabı), demans, anoksi, hipokampus hasarı, kafa travmaları, psikolojik travmalar ve stres, aşırı alkol kullanımı ve elektro konvülsif tedavi yer alır.
Demans
Amnezi, demans ile aynı anlama gelmez ancak demans sebebiyle ortaya çıkabilir. Demans pek çok farklı türü olan bir hastalıktır ve demans türlerinin belirtileri de farklılık gösterir. Alzheimer gibi motor becerileri, mekân ve kimlik algısını değiştiren biçimlerinin yanı sıra, daha hafif seyreden demans türleri de bulunur. Demans, ilerleyen yaş ile birlikte ortaya çıkan bir hastalıktır; kişiler en yakın zamanlı anılarından başlayarak edinilmiş bilgi ve anılarını kaybeder. Genellikle en son edinilen bilgi ve anılar en önce kaybolur. Çocukluk anıları gibi yaşamın ilk dönemlerinde kazanılan anılar ise en son kaybedilir.
Anoksi
Anoksi, vücutta oksijen seviyesinin düşmesi sonucunda dokulara oksijen gitmemesi ile ortaya çıkan duruma verilen isimdir. Anoksi vakalarında, beyin yeterli oksijeni alamazsa çeşitli komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Beyin dokusunun oksijen alamadığı süreye bağlı olarak geçici hafıza kaybı, kalıcı hafıza kaybı, beyin hasarı ve hatta beyin ölümü meydana gelebilir.
Hipokampus Hasarı
Limbik sistemin bir parçası olan hipokampus, beynin iç kısmındaki temporal lobda bulunan bir bölgedir. Hafıza ve duygusal tepkilerin yönetiminden sorumludur. Anıların depolanması, düzenlenmesi ve gerektiğinde hatırlanması hipokampusun görevidir. Anoksi durumunda en çok zarar gören kısım hipokampustur. Bir kısmının zarar görmesi halinde yeni anıların oluşumunda güçlük çekilebilir; beynin her iki lobunda hasar olması halinde ise tam anterograd amnezi meydana gelir.
Kafa Travmaları
Beyin travmaları, inmeler, tümörler ve enfeksiyonlar beyin dokusunda hasara neden olur. Kafa travmalarında, travma öncesine ait anıların silinmesi sıkça karşılaşılan bir durumdur. Travmanın boyutuna bağlı olarak yalnızca olay anı ya da daha ciddi durumlarda geçmiş dönemle ilgili hafıza kaybı görülebilir.
Aşırı Alkol Tüketimi
Aşırı alkol tüketiminin sonrasında meydana gelen kendinden geçme durumunda kısa süreli amnezi oluşabilir. Yıllar boyu süren alkol kullanımının sonucunda B1 vitamini eksikliği ortaya çıkar. Bu durumun sebep olduğu Wernicke-Korsakoff sendromu ile oluşan beyin hasarında, yeni bilgileri öğrenme ve yeni anı oluşturmada güçlük gelişebilir. Ancak, alkol bağımlılığı olan kişiler bunun farkında olmayabilir.
Travma ve Stres
Büyük psikolojik travmalar ve yoğun stres de kişilerde amneziye yol açabilir. Disosiyatif füg bu gibi durumlardan biridir. Kişiler, yaşadıkları ağır travmatik olayların ardından, aniden seyahat etme ya da yaşanan yeri terk etme gibi eylemlerde bulunabilir; travma yaratan olayı tamamen unutabilir ve kimlik değişikliğine gidebilirler.
Elektro Konvülsif Tedavi (EKT)
Belirli psikiyatrik bozuklukların tedavisinde kullanılan, elektroşok tedavisi olarak da bilinen elektro konvülsif tedavi de hafıza kaybına yol açabilir. EKT herhangi bir kalıcı beyin hasarına yol açmaz. EKT uygulanmasından sonra geçici retrograd amnezi yaşanabilir, ancak tedavinin sonlandırılmasından sonraki bir yıl içerisinde unutulan anılar hatırlanır ve amnezi durumu ortadan kalkar.
Amnezi Tanısı Nasıl Konur?
Amnezi belirtileri söz konusu olduğunda, nöroloji ya da psikiyatri bölümüne başvurmak gereklidir. Amnezi tanısı, hastanın uzman bir hekim tarafından sözlü olarak muayene edilmesi, semptomların ve hafıza kaybının kapsamının sorgulanması yoluyla konur. Buna ek olarak MR ya da bilgisayarlı tomografi ile görüntüleme yapılır. Wernicke-Korsakoff sendromunda olduğu gibi herhangi bir vitamin ya da mineral eksikliği olup olmadığının kontrolü amacıyla çeşitli kan testleri de yapılmaktadır.
Amnezide Risk Faktörleri Nelerdir?
Beyin ameliyatları, kafa travmaları, inme, aşırı alkol kullanımı, sık nöbet geçirme, beslenme bozuklukları amneziye yol açabilir.
Amnezi Tedavisi Nedir?
Amnezinin tedavisi, amnezinin türüne ve altta yatan sebeplerine göre değişiklik gösterir. Vücuttaki vitamin eksikliğine bağlı problemler ile ortaya çıkan amnezi türleri için, vitamin ve mineral takviyesi yapılarak bu rahatsızlık ortadan kaldırılabilir.
Hafif kafa travmaları sonucu oluşan amnezi zaman içerisinde kendiliğinden düzelir; ancak bu süre bir yıla kadar uzayabilir.
Demans ve yaşlılığa bağlı hafıza kayıpları durumunda ise kesin bir tedavi yoktur. Bu durumlarda, çeşitli ilaçlar ile amnezinin ilerlemesinin yavaşlatılması ve kişinin hayat kalitesindeki düşüşün azaltılması amaçlanır. İş ve uğraşı terapisi (ergoterapi) de Alzheimer dahil olmak üzere pek çok demans vakasında öğrenme becerilerinin kaybının yavaşlatılması ve beyin işlevlerinin güçlendirilmesi için kullanılmaktadır.
Amneziyi Önlemek İçin Neler Yapılabilir?
İlerleyen yaş ile ortaya çıkan unutkanlık ve hafıza kayıplarını önlemek için yapılabilecekler sınırlı olsa da özellikle kafa travmalarını önlemek amnezi riskini azaltabilir. Bisiklet, motor ya da diğer bireysel ulaşım yöntemlerini kullanırken emniyet kemeri, koruyucu ekipman ve kask kullanmak kazalara bağlı kafa travmalarını önlemeye yardımcıdır. Aşırı alkol kullanımından kaçınmak, vücuttaki enfeksiyonların beyni etkilemeden önce tedavi edilmesi, inme ve kalp damar hastalıklarına yol açabilecek yaşam stillerinden uzak durmak (sigara kullanımı, aşırı kilo, stres, hareketsizlik vb.) riski azaltmaya yardımcıdır.
