Donukluk ve hareketlerde yavaşlama, Parkinson hastalığının erken evrelerinde oldukça sık görülür ve başta nörolojik kökenli olmak üzere pek çok farklı hastalıktan da kaynaklanabilir. Bradikinezi, hareket yavaşlaması için kullanılan tıbbi terimdir. Dahili olarak üretilen hareketlerin artık otomatik olmadığı, giderek daha fazla dikkat ve konsantrasyon gerektirdiği hareket edememeyi (akinezi) da kapsar. Altta yatan nedenin tedavi edilmesi, hareketlerde yavaşlamanın etkilerinin azaltılmasına yardımcı olur.
Donukluk ve Hareketlerde Yavaşlama Nedir?
Bradikinezi; karmaşık istemli vücut hareketlerinin ve konuşmanın yavaşlaması olarak tanımlanır. Hızın azalması, ritmin bozulması, kas zayıflığı, sert kaslar, titreme veya ilaçların yan etkileri gibi çeşitli farklı hareket anormallikleri ile ilişkilidir.
Hareketlerde yavaşlama ve donukluk, Parkinson hastalığının temel belirtilerinden biridir. Aynı zamanda Huntington hastalığı, çoklu sistem atrofisi, ilerleyici supranükleer palsi ve esansiyel tremor gibi hareketi etkileyen diğer durumların da bir özelliğidir.
Donukluk ve Hareketlerde Yavaşlama Neden Olur?
Bradikinezinin en önemli nedeni merkezi sinir sistemindeki hasarla ilgilidir. Bu semptomla en çok ilişkili olan dejeneratif hastalıklardır. İnme ya da beyin tümörü gibi çeşitli durumlar bradikineziye neden olabilir.
Hareketlerde yavaşlama ve donukluğun patofizyolojisi tam olarak açık değildir. Bu duruma sahip bazı hastalarda, beynin bazı bölgelerinde lezyonlar tespit edilmiştir ve bu durum hastalığın bazı özelliklerini açıklayabilir. Benzer şekilde bradikinezi hastalarında dopamin üretimi ve alımında değişiklikler bulunmuştur.
Bir nörotransmitter olan dopamin, hareketi kolaylaştırmaya yardımcı olur. Parkinson, dopamin üreten nöronların ölmesine neden olduğu için motor kontrolde bozulmalar görülebilir. Bu bozukluğun gözle görülür belirtilerinden biri bradikinezidir.
Alzheimer hastalığının ileri evrelerinde de bradikinezi ortaya çıkabilir. Bu durum demans, Huntington hastalığı ve primer afazi gibi diğer kortikal ve subkortikal hastalıklar için de geçerlidir.
Amyotrofik lateral skleroz, multipl skleroz, nöromiyelitis optika ve transvers miyelit gibi ilerleyici nöropatiler ve diğer hastalıklar, bradikinezinin belirgin sonuçlarına sahiptir. Nöromüsküler sistem etkilendikçe hareketler yavaşlar ve engellenir.
Psikolojik açıdan ise depresyon, uyuşukluk, stres veya anksiyete, organik bir bozukluk olmadan da bradikineziye neden olabilir. Şizofreni ve obsesif kompulsif bozukluk gibi bazı psikiyatrik hastalıklar bazen istemli olarak hareketlerin yavaşlamasına neden olur.
Donukluk ve Hareketlerde Yavaşlama Belirtileri Nelerdir?
Donukluk ve hareketlerde yavaşlama belirtileri, vücudun üst ve alt kısmında farklı seyreder. Üst ekstremitelerde elin günlük aktiviteler için kullanılmasında zorlukla sonuçlanabilir. Alt ekstremitelerde ise sıklıkla tek tarafta görülür ve ayağın yerde sürüklenmesine neden olur. Parkinson hastalığı olan kişilerde net konuşamama durumu da fark edilebilir. Hastalık ilerledikçe konuşmanın anlaşılması zorlaşır.
Bradikinezinin başlangıcı genellikle kademelidir ve aşağıdakiler de dahil olmak üzere farklı şekillerde görülebilir:
Tekrarlayan hareketleri gerçekleştirmede zorluk
Yürürken normal yürüyüşten karışık adımlara geçişte zorlanma
Yürüme sırasında sınırlı kol hareketleri
Yürürken ayağın sürüklenmesi
Saç taramak, diş fırçalamak, tıraş olmak, çatal bıçak kullanmak veya giyinmek gibi günlük aktivitelerde sorunlar
Az veya eksik yüz ifadeleri (hipomimi)
Konuşmada normal iniş çıkışlar olmaması, monoton konuşma
El yazısında büyük harflerden giderek daha küçük harflere geçiş
Yatağa girip çıkmakta zorluk
Yorgunluk
Göz kırpma hızında azalma
Donukluk, genellikle eyleme geçiş sırasında kendini gösterir. Kişilerin düşünceleri farklı olsa da vücut harekete geçemeyebilir. Donma her an gerçekleşebilir ancak özellikle bir kapı aralığından geçmek veya merdiven eşiğinde dönmek gibi belirli uyaranlarla tetiklenir.
Donukluk ve Hareketlerde Yavaşlama Nasıl Teşhis Edilir?
Özellikle semptomlar hafif olduğunda, hareket bozukluğu olan hastalarda bradikinezinin teşhis edilmesi zor olabilir. Bradikinezi testi, hareket yavaşlığının ve donukluğun teşhis edilmesi amacıyla kullanılır. Test; hızlı, tekrarlayan veya dönüşümlü el hareketleri yapılmasını içerir. Hastalardan belirli bir süre boyunca tekrar tekrar yumruğunu açıp kapatması, başparmağını ve işaret parmağını birbirine vurması, alkış yapması ya da ayak parmaklarını tekrar tekrar birbirine vurması istenebilir. Bradikinezili kişiler genellikle bu eylemleri hızlı bir şekilde gerçekleştiremez.
Donukluk ve Hareketlerde Yavaşlama Nasıl Tedavi Edilir?
Bradikineziye neden olan hastalıkların çoğu tedavi edilemez ancak semptomlar kontrol altına alınabilir. Bradikinezinin tedavi prosedürü nedene bağlıdır. Düzenli egzersiz, fizik tedavi ve ilaç tedavisi yavaş hareketi yönetmenin yollarından bazılarıdır. Beyin tümörü veya felç durumunda ameliyat, meditasyon ve diğer teknikleri önerilebilir. Bununla birlikte çoğu bradikinezi Parkinson hastalığında geliştiği için buna uygun bir tedavi planlanabilir.
İlaç Tedavisi
Parkinsona bağlı bradikinezi düşük dopamin düzeylerinin bir sonucu olduğundan dopamin düzeylerini artıran ilaçlar sıklıkla tedavinin bir parçası olur. Bunlar karbidopa ve levodopa, dopamin agonistleri ve Monoamin oksidaz inhibitörlerini (MAO-B) içerebilir. Levodopa, merkezi sinir sistemindeki nöronların etkisiyle dopamine dönüştürülür. Karbidopanın ikincil görevi, nöronların dopamin üretmek için ihtiyaç duyduğu levodopa miktarını ve dolayısıyla bunun olumsuz etkilerini de azaltmaktır. Hareket yavaşlaması da dahil olmak üzere motor semptomların takip edilmesi ve ilaçların etkisinin gözlenmesi gerekir.
Fizik Tedavi
Bir fizyoterapistin gözetiminde, hızı ve hareket aralığını geliştirmek için denenebilecek fizik tedavi uygulamaları bulunur. Bunlardan bazıları; normalde olduğundan daha hızlı yürümek önce ve gözler kapalı, sonra açık yürümektir. Bu egzersizler normal yürüyüşü zorlayarak yürüme yeteneğinin gelişmesine yardımcı olabilir. Fizyoterapistler ayrıca ellerin ve parmakların hareketlerinin, yüz kaslarının ve daha fazlasının yönetilmesine yardımcı olabilecek egzersiz önerileri de sunabilir.
Meslek Terapisi
Bradikinezi; yatağa girip çıkmak, evin etrafında yürümek, araçlara binmek ve çıkmak ve sosyalleşmek gibi günlük yaşam aktivitelerinin yapılmasını zorlaştırabilir. Bunun yönetilmesi için hareketleri ve karşılaşılan zorlukları değerlendirebilecek ve çözümler üretebilecek bir mesleki terapistle görüşülebilir.
Ameliyat
Parkinson hastalığı olan bazı kişiler için derin beyin stimülasyonu olarak bilinen bir cerrahi prosedür uygulanabilir. Bu tedavi, elektrotların beyindeki belirli noktalara cerrahi olarak yerleştirilmesini içerir. Nörotransmitter, elektrot aracılığıyla tel boyunca beyne bir elektrik darbesi gönderir. Bu dürtü, bradikinezi semptomlarına neden olan elektrik sinyallerini engeller. Bu tedavi tipik olarak geleneksel ilaçlara uygun şekilde yanıt vermeyen şiddetli Parkinson hastalığı olan kişilere yardımcı olur.
Psikoterapi
Depresyon, anksiyete veya stresin psikolojik terapilerle tedavi edilmesi, psikojenik bradikineziyi iyileştirebilir. Hastanın yeterli bilişsel yeniden yapılanmasının sağlanması için yaşam kalitesini, beslenmeyi ve uyku programlarını iyileştirmeye yönelik stratejiler geliştirilebilir. Farmakolojik tedavi de psikiyatrik hastalıklar için uygun olabilir.
