Propolis, arıların ağaçlardan ve yaprak tomurcuklarından topladığı reçinelerden ürettiği yeşilimsi-kahverengi yapışkan bir maddedir. Tek başına güçlü, çok yönlü, yardımcı ve iyileştirici bir bileşendir, antibakteriyel ve mantar önleyici özelliklere sahip olduğu düşünülmektedir. Ancak propolisin faydalarının mevcudiyetini kanıtlayan yeterli araştırma bulunmamaktadır.
Arılar; topladıkları reçineleri bal mumu, bal ve sindirim enzimleriyle karıştırarak propolis elde eder. Propolisin yapısı, arılar tarafından toplanan ağaç reçinesinin ve çiçek poleninin türüne ve yıla göre değişebilir. Hem eski firavunlar hem de bazı doktorlar tarafından benzer şekilde kullanılan propolis; gargara, cilt ürünleri gibi farklı ürünlerde bir bileşen olarak değerlendirilir.
Propolis Nedir?
Propolis, ılıkken esnek ve yapışkan, soğutulduğunda kırılgan ve sert hale gelen mumsu bir maddedir. Doğrudan yerel bitkilerden, ağaçlardan ve çiçeklerden elde edildiği için propolisi oluşturan arı poleni ve doğal yağların rengi ve bileşimi farklılık gösterir, kehribardan koyu kahverengiye kadar farklı renklerde olabilir.
Propolis, arı ürünlerinin üçüncü en önemli bileşenidir ve aşağıdaki bileşenler oluşur:
- Reçine
- Mum
- Uçucu yağlar
- Polen
- Diğer organik bileşikler
Bunların yanı sıra B1, B2, B6, C ve E vitaminleri; sodyum, magnezyum, çinko, demir, kalsiyum, potasyum, manganez, bakır gibi mineralleri; amino asitleri, kinonlar, kumarin, fenolik aldehitler, seskiterpen, polifenoller ve steroidleri içerebilir. Antioksidan, antiseptik, antibakteriyel ve antienflamatuar özelliklere sahip olabilir
Propolis, Yunancada savunma anlamına gelen “pro” ve şehir anlamına gelen “polis” olmak kelimeleri bir araya getirilerek türetilmiştir. “Şehrin savunulması” anlamını veren bu söz grubu, söz konusu arılar olduğunda “arı kovanının savunulması” anlamına gelir.
Propolis Nasıl Elde Edilir?
Reçine, yaprakları ve tomurcukları korumak ve kırılmalara engel olmak amacıyla bitkiler tarafından üretilir. Hayvanları ve patojenleri uzaklaştıran uçucu bileşikler içerir. Bal arıları bu reçineleri toplar ve propolis yapmak için kendi ürettikleri enzimler ile karıştırır.
Kavak türleri, huş ağacı, at kestanesi ve iğne yapraklı ağaçlar da dahil olmak üzere birçok bitki bal arılarının kullanabileceği reçineler üretir. Reçinede bulunan bileşikler; türler ve aynı türün komşu ağaçları arasında önemli ölçüde farklılık gösterir. Tek bir numune 300'e kadar ayrı bileşik içerebilir. Ayrıca, işçi bal arıları aktif olarak belirli bitki türlerini seçer ve bunlar üzerinde yiyecek arar.
Propolis, yaprak dökmeyen ve diğer reçine üreten ağaçlardan toplanan reçinelerden, y bal mumu, polen ve esansiyel yağlardan ve az miktarda da diğer bileşenlerden oluşur.
Bal arılarının reçine toplaması yaklaşık 30 ila 60 dakika arasında sürer. Arılar, reçineyi bitkilerden çeneleriyle sıyırır ve arka ayaklarına alır. Reçine çok yapışkan olduğu için toplama işlemini birden fazla arı gerçekleştirir. Arının salgıları, reçinenin kimyasal yapısını bozarak yüksek konsantrasyonda vitamin, mineral ve flavonoid açığa çıkarır. Arılar, daha sonra propolis oluşturmak için işlenmiş reçineyi bal mumu ve polenle birleştirir ve kovanın içine bırakır. Sağlıklı bir kolonide az sayıda reçine toplayıcı işçi arı bulunur. Propolis üretmek için çalışan arılar bal üretmez.
Çeşitli reçinelerin farklı antimikrobiyal özelliklere sahip olduğu düşünülmektedir. Bal arılarının geniş kaynaktan topladığı reçineler, farklı patojenlere karşı daha iyi koruma sağlayabilir.
Propolis Ne İçin Kullanılır?
Kuluçkadan çıkan yumurtalar ve işçi arıların sağlığı için kovanın içinin sıcak ve nemli kalması ve içeride rahat bir ortam yaratılması gerekir. Arılar, kovan içinde küçük çatlakları ve sızıntıları düzeltmek ve hava akışını düzenlemek için propolis üretir ve daha büyük boşlukları ise bal mumu ile doldurur. Bu, sonbahar aylarında bal depolarını işçi eşek arısı gibi avcılardan korumaya da yardımcı olabilir.
Koloninin sağlığı için önemli olan hijyen, atıkları kovandan dışarı taşıyan işçi arılar tarafından sağlanır. Propolis, antibakteriyel ve antimikrobiyal özelliklere sahip olduğundan bakteriyel büyümeyi engelleyerek enfeksiyon ve hastalığa karşı genel bir koruyucu bariyer görevi görür.
Ek olarak; koloni sağlığına yönelik büyük bir fare ya da sümüklü böcek gibi potansiyel bir tehdit, işçi arılar tarafından bir propolis bariyeri oluşturularak mumyalanır. Böylece ölü bir hayvan çürürken koloniye bakteriyel zarar gelmesi engellenir.
Propolis Nasıl Kullanılır?
Propolis, farklı formlarda hazırlandığı için kullanım şekli farklı olabilir. Oral olarak ağızdan alınabilir, su ile seyreltilerek gargara olarak kullanılabilir ya da krem formunda topikal olarak cilt üzerine uygulanabilir.
Klinik çalışmalarda, propolis dozajı, bildirilen herhangi bir yan etki olmaksızın 50-1.500 mg/gün arasında değişmiştir. Bazı kişiler günde 2.000 veya 3.000 mg'lık terapötik dozlar alır ancak bunun, yalnızca bir sağlık görevlisinin rehberliğinde alınması gerekir.
Propolis Faydaları Nelerdir?
Arı propolisi; antioksidan, antiseptik, antienflamatuar ve antiviral yapısı sayesinde çeşitli hastalık ve rahatsızlıklara karşı savunma sağlayabilir. Propolis hakkında yapılan bilimsel çalışmalar devam etmektedir. Yüksek kaliteli arı propolisi tüketmenin sağladığı sağlık faydalarından bazılarının şunlar olduğu düşünülmektedir:
Cilt Üzerinde Etkileri
Propolis, cildi yatıştırmak ya da korumak gibi dermatolojik faydalarda bulunabilir. Yeni cilt hücrelerinin büyüme hızını artırarak küçük yanıkların ve kesiklerin iyileşmesini hızlandırabilir ve enfeksiyon riskini azaltabilir. Egzama ve sedef hastalığının enflamatuar etkilerini hafifletebilir.
Propolis, özellikleri sayesinde kuru, karma veya yağlı cilde sahip kişiler tarafından cilt bakım rutininde kullanılabilir. Dermisi korumayabilir, nemi muhafaza edebilir ve bakteri, duman, kirlilik gibi herhangi bir dış etkenin cilde nüfuz etmesini engelleyebilir. Bununla birlikte aşırı hassas cilde sahip olan kişilerin yüksek oranda propolis içeren ürünleri, cilt üzerinde kızarıklık oluşturma ihtimaline karşı doktor kontrolünde kullanması gerekir.
Bağışıklık Sistemi
Propolisin bağışıklık sistemini güçlendirmeye yardımcı olduğu düşünülmektedir. Propolis, vücudun bakterilere ve enfeksiyonlara karşı doğal direncini artırabilir. Özellikle sık sık nezle olanlar için arı propolisi geleneksel ilaçlara alternatif bir çözüm olabilir. Güçlü bir bağışıklık sistemi ile hastalanma olasılığı daha düşük olabilir.
Antioksidan İçerik
Antioksidan aktivitede doğal olarak yüksek olan propolis, hücresel sağlık ve bedensel koruma sağlayabilir. Bu, özellikle vücut stres altındayken önemlidir. Yaşlanma ve birçok sağlık durumuyla ilişkili serbest radikallerin etkilerine karşı vücudun korunmasına yardımcı olabilir.
Kapsüller, diş macunu, oral spreyler ve özler yoluyla gün boyu sürekli destek ve koruma için kullanılabilir.
Ağız Sağlığı
2015 yılında yapılan bir akademik çalışma arı propolisinin ağız sağlığını ve hijyeni korumada etkili olduğunu göstermiştir. Tentür veya sprey kullanılarak doğrudan uygulanan propolis, ağızdaki bakteri ve plak oluşumunu ve ağız kokusu gibi semptomları azaltabilir. Biyoflavonoid’ler, diş etlerindeki kan damarlarının duvarlarını güçlendirmek için enzim formülasyonunu uyarırken kanamayı durdurabilir.
Arı propolisinin, oral mukozit ve pamukçuk yaraları dahil olmak üzere ağız içindeki şişlik, iltihaplanma ve yaraları topikal tedavi yöntemi olarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Arı propolisi doğrudan uygulandığında diş eti iltihabının iyileştirilmesine de yardımcı olabilir.
Dişleri yerinde tutan dokuları ve kemiği etkileyen ciddi bir diş eti enfeksiyonu olan periodontitis, çoğunlukla yanlış ağız hijyeni uygulamaları nedeniyle ağızda bakteri birikmesi nedeniyle meydana gelir. Propolis içerikli ürünler, hastalığın oluşmasına engel olabilir.
Bakteriyel, Fungal ve Viral Enfeksiyonlar
Antienflamatuar özellikleri bulunan propolis; vücuttaki iltihabı azaltabilir ve genel sağlığı iyileştirebilir. Romatoid artrit, astım, sedef hastalığı ve iltihaplı bağırsak hastalığı gibi kronik durumların semptomlarını azaltabilir. Antibiyotiğe dirençli stafilokok bakteri suş’larına karşı da etkili olduğu düşünülmektedir.
Antiviral özellikleri sayesinde uçuk ve genital uçukların tedavisine, vücudun virüslerden daha hızlı kurtulmasına ve iyileşmesine yardımcı olabilir. Bir antiparazitik olarak vücudun parazitlerle savaşmasına ve istiladan kurtulmasına katkı sağlayabilir. Boğaz ağrılarını tedavi etmek için tentür formunda propolis ürünleri bulunur.
Mantar öldürücü özellikleri ile en yaygın mantar enfeksiyonu türü olan Candida albicans gibi mantar enfeksiyonlarını önleyebilir ve vücudun iyileşmesine yardımcı olabilir.
Kemik Sağlığı
Kemikler, yaşlandıkça kalsiyum miktarı azaldığı için kemik yoğunluğu kaybı yaşanabilir. Bu, özellikle menopoza girdikten sonra kadınlar için bir sorun haline gelebilir ve kemiklerin kolay kırılmasına neden olan bir hastalık olan osteoporoza yol açabilir. Kalsiyum içerikli propolis ürünleri, kemik sağlığının korunmasına yardımcı olabilir.
Propolis Yan Etkileri Nelerdir?
Propolisin toksik olmadığı kabul edilir ve insanlar için aşırı dozu bulunduğuna dair bir rapor yoktur. Ancak bileşimi değişken olduğu için olası yan etkilerini araştırmak zordur. Bununla birlikte, fazla tüketiminde aşağıdaki yan etkiler görülebilir:
- Arı ürünlerine, arı sokmasına ya da kozalaklı ağaçlara alerjisi olan kişilerde alerjik reaksiyonlar
- Herhangi bir alerjisi ya da astımı olan kişilerde gelişen reaksiyonlar
- Pastiller nedeniyle ağız tahrişi ve ülserler
- Kanama bozukluğu olan kişilerde kan pıhtılaşmasının yavaşlaması
Propolis, ayrıca karaciğer tarafından metabolize edilen ilaçların parçalanmasını yavaşlatabilir ve etkilerini artırabilir. Bazı kişilerde propolisin sık kullanımı şişlik, sıvı toplanması, kızarıklık, yanma, egzama ve ateş gibi reaksiyonlara da yol açabilir.
