Sarı kantaron, binlerce yıldır antidepresan ve antienflamatuar özellikleri nedeniyle şifalı bir bitki olarak kullanılmaktadır. Hafif ve orta dereceli depresyon, mevsimsel duygu-durum bozuklukları ve yara tedavisinde faydalanılabilir. Bununla birlikte majör veya şiddetli depresyon tedavisine yardımcı olduğu ile ilgili bilimsel bir veri yoktur.
İlaç etkileşimlerinin yanı sıra baş dönmesi, alerjik reaksiyonlar gibi yan etkileri nedeniyle günlük kullanım dozuna dikkat edilmesi gerekir. Herhangi bir rahatsızlık için doktor kontrolünde kullanılması bu nedenle önemlidir.
Sarı Kantaron Nedir?
Sarı kantaron (hypericum perforatum), Antik Yunan dönemlerinden beri yaraları ve sinir rahatsızlıklarını tedavi etmek için geleneksel olarak kullanılan, sarı çiçekleri olan çok yıllık bir bitkidir. Yıldız şeklindeki çiçekler kümeler halinde büyür. Yapraklar, küçük yarı saydam lekelerle kaplıdır. Yaprakların kenarları boyunca ara sıra siyah noktalar görülebilir. Çiçekler, genellikle haziran ayında açar ve küçük, koyu kahverengi tohum içeren kapsüller üretir. Bitkinin boyu 40 ila 80 cm arasında değişir.
Bitkinin şifalı kısmı, toprak üstünde kalan gövde, yaprakları ve çiçekleridir. Etki mekanizması tam olarak bilinmese de hiperisin ve hiperforin de dahil olmak üzere farmakolojik olarak aktif maddeler içerdiğinden kullanılmaktadır.
Sarı Kantaron Faydaları Nelerdir?
Sarı kantaron, bir bitki olmasına rağmen belirli kimyasal etkilerle aktif tedavilere yardımcı olabilir. Beyindeki sinir hücrelerinin serotonini yeniden kabul etmesini sağlayarak depresyona yardımcı olduğu düşünülen kimyasal bileşiklere sahiptir.
Bitkinin, beyinde depresyon ve anksiyete ile bağlantılı kimyasallar olan serotonin, dopamin ve noradrenalinin geri alım inhibitörü olarak görev aldığı düşünülmektedir. Bitki ekstraktlarının merkezi sinir sistemi aktiviteleri üzerine yapılan klinik öncesi çalışmalar, ekstraktların antidepresan, anksiyolitik, sedatif, nootropik, antikonvülsan ve analjezik aktiviteler gösterdiğini iddia etmektedir.
Bitkinin aşağıdaki rahatsızlıklar üzerinde etkili olup olmadığı araştırılmaktadır:
- Mevsimsel duygu durum bozukluğu: Tek başına kullanılan sarı kantaron, kış aylarında güneş ışığı eksikliği nedeniyle ortaya çıkan bir tür depresyon olan mevsimsel duygu durum bozukluğu olan kişilerde iyileşme sağlayabilir. Bu rahatsızlık genellikle ışın tedavisi ile tedavi edilir. Tedavi aşamasında fototerapi ile birlikte sarı kantaron kullanılabilir.
- Menopoz: Sarı kantaronun menopoz sırasında genel psikolojik durumu ve kaygıyı iyileştirmeye yardımcı olduğu düşünülmektedir.
- Yanık, yara, egzama ve hemoroid tedavisi: Kantaron, antibakteriyel özelliklere sahip olduğu için iltihapla savaşmaya yardımcı olabilir. Deride bulunan tahriş ve yaraların iyileştirilmesi için cilt yüzeyine uygulanabilir. Ancak bu tarz durumlarda cilt yüzeyine doğrudan uygulanmadan önce doktora danışılmalıdır.
- Premenstrüel sendrom (PMS): Sarı kantaronun, PMS’nin asabiyet, kramp, göğüslerde hassasiyet, yeme isteği gibi bazı belirtilerinin hafifletilmesine yardımcı olup olmadığı araştırma konusu olmuştur.
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB) ve sosyal fobi: Düzenli sarı kantaron tüketmenin, obsesif kompulsif bozukluk semptomlarını iyileştirebileceği düşünülmektedir. Ancak bitkinin semptomlara iyi geldiğini gösteren yeterli sayıda çalışma yoktur.
Sarı kantaronun şiddetli depresyon, kaygı veya mevsimsel duygu durum bozukluğu için yardımcı olabileceğini gösteren yeterince kanıt yoktur. Bazı araştırmalar, bazı insanlar için kaygı duygularını daha da kötüleştirebileceğini öne sürer. Deneyimler kişiden kişiye değiştiği için sarı kantaronun uzun süre etki edip edemeyeceği konusunda daha fazla araştırma yapılması gerekir.
Bitki, yara tedavisinde de kullanılabilir. Yağlı bir forma sahip olan bitki, doğrudan cilde uygulanabilir. Yaralanmaları, kas ağrılarını ve birinci derece yanıkları tedavi etmeye yardımcı olabilir.
Sarı kantaronun antiviral özelliği olduğu da iddia edilir. Virüslerden kaynaklanan bazı hastalıklar arasında kabakulak, lenfatit ve hepatit bulunur. Bunların tedavisinde bitkinin farklı formlarından yararlanılabilir ancak etkisi kesin olarak kanıtlanmamıştır.
Sarı Kantaron Nasıl Kullanılır?
Sarı kantaronun yağ, çay, kuru bitki ve merhem gibi çeşitli formları bulunur. Bu farklı formlar için kullanım şekli ve dozu değişiklik gösterir. En yaygın olarak tabletler ve kapsüller takviye olarak satılmaktadır. Ayrıca çay olarak tüketilebilir ya da suya sıvı formda eklenerek de alınabilir.
Bitki, hastalığa bağlı olarak uygun dozlarda 12 haftaya kadar ağızdan alındığında genellikle güvenli kabul edilir. Ancak bitkinin ağızdan alındığında etkisini gösterdiğini iddia eden çalışmalar henüz araştırma aşamasındadır. Diğer antidepresan ilaçlarda olduğu gibi bitkisel ilacın etkisini göstermesi 4-6 hafta kadar sürebilir.
Sarı kantaron, antidepresanlar gibi işlev gördüğü için bitkinin kullanımının bırakılmasında bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir. Bazı kişiler herhangi bir sorun yaşamadan kullanımı bırakırken bazıları yoksunluk belirtileri yaşar. Yoksunluk semptomları görülme riskini düşürmek için dozun yavaş yavaş azaltılması gerekir. Bu, bitkinin özellikle birkaç haftadan daha uzun süre alınması durumunda önemlidir.
Sarı Kantaron Yan Etkileri Nelerdir?
Çalışmaların sonuçları farmakolojik etkiler açısından olumlu olmakla birlikte olası bazı yan etkiler ve ilaç etkileşimleri nedeniyle sarı kantaronun uzman tavsiyesi almadan hastalar tarafından kullanılmaması gerekir. Bitki, diğer ilaçların etkilerini değiştirebilir ve ciddi yan etkilere neden olabilir.
Bitki, ilacın etkisini artırarak yan etkilerin görülmesi riskini artırabilir. Sarı kantaronun sahip olabileceği başka bir etki, diğer ilaçların parçalanmasını artırmak ve kandaki konsantrasyonlarını ve dolayısıyla etkilerini azaltmaktır.
Sarı kantaronun etkileşime girebileceği bazı ilaçlar şu şekildedir:
- Organ naklinden sonra organ reddini önleyen ve bağışıklık sistemini etkileyen ilaçlar
- Kemoterapi ilaçları
- HIV ilaçları
- Doğum kontrol hapları
- Tip 2 diyabet ilaçları
- Epilepsi ilaçları
- Kan incelticiler
- Antidepresanlar
- Digoksin gibi kalp hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçlar
- Kolesterol düşürücü ilaçlar
- Migren ilaçları
- Tansiyon ilaçları
Kişiden kişiye değişmekle birlikte bitkinin yan etkileri arasında şunlar bulunur:
- Kuru ağız
- Tükenmişlik
- Alerjik reaksiyonlar
- Gastrointestinal semptomlar
- Baş dönmesi ve baş ağrısı
- Huzursuzluk
- Güneş ışığına karşı artan hassasiyet (fotosensitizasyon)
- Cinsel işlev bozukluğu
- Bilinç bulanıklığı
- Mide rahatsızlıkları
Bitkinin etken maddesi olan hiperisin, özellikle açık tenli veya ışığa duyarlı kişilerde güneş ışığına karşı hassasiyete, deride kaşıntı ve kızarıklığa yol açabilir. Bu ışığa duyarlılık ve gastrointestinal semptomlar, kullanım dozu için sınırlayıcı faktörler gibi görünebilir. Bununla birlikte dikkatli kullanıldığında yan etkilerin nadir olduğu bildirilmektedir.
Bazı çalışmalar sarı kantaronun bipolar bozukluğu veya şizofreni hastası olanlarda psikoz semptomlarını artırabileceğini de göstermektedir. Bu nedenle yalnızca uzman kontrolünde kullanılması tavsiye edilir.
Sarı kantaronun kullanımı sırasında bazı noktalara dikkat edilmesi gerekir:
- Bitki, vücutta demir ve diğer minerallerin emilimini engelleyebilir.
- Çok miktarda tüketim, kişilerin güneşe karşı daha hassas hale gelmesine neden olabilir. Bu, açık tenli insanlar için daha büyük bir risktir. Mümkün olduğu kadar güneşten uzak durulması ve güneş altında kalınması gerektiğinde güneş koruyucu kullanılması gerekir.
- Ağır depresyonu olanların sarı kantaron kullanması zararlıdır. Depresyonu tedavi etmek için herhangi bir antidepresan ilacın kullanılması durumunda da bitki alınmamalıdır.
- Hamile veya emziren kişiler, herhangi bir takviye almadan önce sağlık uzmanlarıyla konuşmalıdır.
