Pankreatit Nedir?

Karın boşluğunda, midenin arkasında bulunan, salgıladığı enzim denen maddeler ve insülin başta olmak üzere bazı hormonlar ile kan şekerini düzenleyerek gıdaların sindirilmesinde önemli rol oynayan organa pankreas adı verilir. Pankreas, lipaz, amilaz ve proteaz olmak üzere sindirim enzimleri içeren zengin bir öz suyu salgılar. Bikarbonat açısından da zengin olan bu özsuyu, karaciğerden gelen safra ile onikiparmak bağırsağına geçerek burada protein, şeker ve yağ gibi maddelerin sindirilmesinde, emilim için hazır hale getirilmesinde rol oynar. Pankreastaki enzimlerin hasar görmesi ve kontrolsüz aktivasyonu, pankreasta yangısal bir durum oluşmasına neden olabilir. Bu durumda da pankreatit adı verilen durum ortaya çıkar. Pankreatit, pankreas. İltihabı olmayıp yangısıdır. Bazı ileri durumlarda iltihap bunun üzerine eklenebilir.

Pankreatit Nedenleri Nelerdir?

Pankreatitin en sık karşılaşılan nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

• Safra kesesinde bulunan taşlar
• Aşırı alkol tüketimi
• Akciğerlerde ya da diğer organlarda görülen mukus (kistik fibroz)
• Birtakım bakteriyel ya da viral enfeksiyonlar
• Östrojenler ya da tiazid diüretik benzeri ilaçlar
• Kortizon ve çeşitlerinin yan etkileri
• Pankreas ya da çevresinin zarar görmesine neden olan cerrahi girişimler
• Kan dolaşımında yüksek seviyede kalsiyum varlığı (hiperkalsemi)
• Kan dolaşımında yüksek seviyede yağ varlığı (hiperlipidemi)
• Kodein ya da penisilin gibi ilaçlara karşı alerji
• Safra kanallarının görüntülenmesi esnasında kullanılan tıbbî prosedürlerin meydana getirdiği komplikasyonlar
• Karın bölgesinde yaralanma ya da darbe alma

Batı toplumlarında alkol, doğu toplumlarında yağlı ve ağır yemek ile safra yolu hastalıkları tüm sebepler arasında öne çıkan iki etkendir.

Pankreatit Çeşitleri Nelerdir?

Pankreatit, akut ve kronik olarak iki türlü olabilir. Genel anlamda akut hastalığın müzminleşmesine kronik adı verilir. Ancak pankreatitte bu süreç nadiren olur ve kronik pankreatit başından itibaren “kronik” olarak görülür. Diğer bir deyişle, pankreatitin iki türü vardır ve uygulanacak tedavi planı pankreatitin akut veya kronik olmasına göre değişkenlik gösterir:

1. Akut Pankreatit

Aniden ortaya çıkan kısa süreli pankreas yangısı akut pankreatit olarak adlandırılır. Rutin bir tedavi ve etkenin ortadan kaldırılmasıyla birkaç gün içinde iyileşme görülebilir. Uluslararası bir sınıflama ile hafif, orta ve şiddetli olarak üçe ayrılan akut pankreatitte, şiddetli kelimesi doku çürümesi (nekroz) anlamına gelir. Şiddetli pankreatitte, pek çok kişide tedavi sonrasında ciddi derecede kanama, enfeksiyon, kist ya da doku hasarı da görülebilir. Ağır seyreden durumlarda ise böbrek, kalp ya da akciğer gibi hayati organların da zarar görme riski yüksektir.

Akut Pankreatit Belirtileri Nelerdir?

Akut pankreatit hastaları, çoğunlukla ilk olarak dakikalar içerisinde birden gelen ya da birkaç saat içerisinde giderek şiddetlenen kuşak şeklinde karın ağrısının varlığından bahseder. Karnın üst kısmında hissedilen bu ağrı bazen sırta kadar yayılabilir. Bazen de ağrı, sırt üstü yatma ile artarak şiddetlenir. Hasta secde eder gibi öne eğildiğinde rahat oturabilir. Bunların dışında akut pankreatitin belirtileri arasında şunlar yer alır:

• Mide bulantısı
• Tuvalete çıkmakta ve gaz çıkarmakta zorlanma
• Kusma
• Gözün beyaz kısımlarında meydana gelen sararma
• Dışkı renginde açılma ya da idrar renginde koyulaşma (sıklıkla safra akışının bozulduğu ve safranın oniki parmak barsağına ulaşamadığı pankreatitte görülür)
• Yüksek ateş
• Hipotansiyon (kan basıncı düşüklüğü)
• Soğuk terleme
• Göz kararması
• Yüksek kalp atışı hızı
• İştah kaybı

Akut Pankreatit Teşhisi

Akut pankreatit teşhisi, çeşitli görüntüleme yöntemleri, uzman hekim tarafından fiziksel muayene yapılması ya da bir takım görüntüleme ve laboratuvar testleri kullanılarak yapılır. Şiddetli karın ağrısıyla kendini gösteren akut pankreatit durumunda yapılan kan testlerinde pankreas enzimlerinin yüksek olduğu görülür.

Bunun yanı sıra, manyetik rezonans görüntüleme (MR), ultrason ya da bilgisayarlı tomografi (BT) gibi taramalarda da safra kanalı, pankreatik kanal ile yangı belirtilerinin varlığına işaret eden bilgilere de ulaşılabilir. Öte yandan yapılan gaita testi ile gaitadaki yağ miktarının yüksek olup olmadığına da bakılmaktadır.

Akut Pankreatit Tedavi Yöntemleri

Akut pankreatitin tedavi yöntemleri, hastalığın hafif ya da şiddetli olup olmamasına göre değişiklik gösterir. Hafif seyreden akut pankreatitte tedavi sürecinin daha az riskli olduğu söylenebilir. Genellikle hafif seyreden pankreatit tedavi yöntemlerinin amacı böbrek fonksiyonlarının sağlıklı şekilde devam ettirilmesi ve iltihabın azaltılmasıdır. İzlenen tedavi prosedürleri şu şekilde sıralanabilir:

Nazogastrik tüp: Fazla sıvı ve havanın çıkarılması, böylece mide bulantısı ile kusmayı önlemek için kullanılır.

Dehidrasyonun önlenmesi: Pankreatit sonucu oluşabilecek dehidrasyon (sıvı kaybı), pankreatit komplikasyonlarıyla birlikte semptomlarının da daha kötüye gitmesine neden olabilir. Bu nedenle, mutlaka dehidrasyon riski önlenmelidir.

Ağrı kesici ilaçlar: Hafif ve orta şiddetli pankreatit ağrılarında etkili olmaktadır.

Akut pankreatitin şiddetli seyretmesi durumunda izlenecek olan tedavi prosedürleri daha farklıdır. Çünkü şiddetli akut pankreatit hipovolemik şoka sebep olabilir. Oluşan aşırı sıvı ve kan kaybı, kalbin yeterince kan pompalayamamasına neden olabilir. Bu da vücudun bazı bölümlerinin oksijensiz kalmasına sebep olur. Hayati risk taşıyan bu durumda uygulanabilecek tedavi yöntemleri ise şunlardır:

Yoğun bakım ünitesinde tedavi: Uygulanan antibiyotik tedavisi sayesinde ölü dokularda meydana gelmesi muhtemel enfeksiyonun oluşması engellenir.

Solunum yardımı: Solunum güçlüğü çeken hastanın nefes almasına yardımcı olmayı amaçlar.

İntravenöz sıvı tedavisi: Oluşabilecek hipovolemik şokun önlenmesi ve hidrasyonun korunmasını sağlar.

Beslenme tüpleri: Beslenme problemi yaşayan hastanın uygun şekilde beslenmesine yardımcı olur.

Cerrahi operasyon: Bazı riskli durumlarda ölü dokuların cerrahi girişimle vücuttan çıkarılması gerekir.

Safra kesesi taşlarının alınması: Akut pankreatitin safra kesesi taşından kaynaklandığı tespit edilirse, hastanın mevcut durumu düzeldikten sonra operasyon ya da endoskopik retrograd kolanjio-pankreatografi (ERCP) uygulanabilir. Safra kesesi taşları çıkarıldıktan sonra bireyin kolesterolünün düşürülmesi amacıyla özel bir diyet uygulaması gereklidir. Çünkü mevcut kolesterol durumu safra kesesi taşlarının büyümesine sebep olabilir.

Alkol bağımlılığının tedavisi: Akut pankreatit oluşumunda rol oynayan en önemli sebeplerden biri de aşırı alkol tüketimidir. Kişinin alkol tüketimini sınırlandırması ya da tamamen bırakması, buna uygun bir tedavi programının hazırlanması ve bu programın harfi harfine uygulanması gerekmektedir.

2. Kronik Pankreatit

Pankreasın uzun süre boyunca veya kalıcı bir şekilde zarar gördüğü ya da işlevsel dokunun işlev görmeyen fibrozis denen yara iyileşme dokusuyla yer değiştirdiği işlevini yerine getiremediği durumlarda kronik pankreatit varlığından söz edilebilir. Nadiren akut pankreatit vakalarından sonra oluşur, genellikle kendi başına bir antite olarak ortaya çıkar Kronik pankreatit vakalarının %85'ine yakınının nedeninin alkol bağımlılığı olduğu söylenebilir. Uzun yıllar boyunca aşırı alkol tüketen birinde pankreas sorunları görülmemiş ya da hasar görülmemiş olsa bile aniden şiddetli pankreatit semptomları görülebilir.

Kronik Pankreatit Belirtileri Nelerdir?

Akut pankreatitli hastaların belirtileriyle büyük oranda benzerlik gösteren kronik pankreatit hastalığının belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

• Aniden oluşan karın ağrısı
• Aşırı kilo kaybı
• Yorgunluk
• Sık idrara çıkma isteği
• Yorgunluk ve sürekli halsizlik
• Çok sık acıkma
• Görmede bulanıklık
• Yağlı ishal ve yemekten kaçınma
• Karın krampları ve şişkinlik

Kronik Pankreatit Teşhisi

Kronik pankreatit tanısı koymak için gaita testi, kan testi, bilgisayarlı tomografi çekilmesi, karın ultrasonu, MR gibi yöntemler kullanılmaktadır. Bu zeminde pankreas kanseri gelişimi riski çok yükseldiği için tümör veya kitle belirdiğinde mutlaka ayırıcı tanıya gidilmeli ve aksi ispatlanana kadar kanser araştırması yapılmalıdır.

Kronik Pankreatit Tedavi Yöntemleri

Kronik pankreatitin tedavisi için yaygın şekilde kullanılan yöntemler şunlardır:

Alkol ve sigara tüketimini bırakmak: Alkol nedeniyle oluşup oluşmadığı önemli olmaksızın, pankreasın daha fazla zarar görmemesi adına alkol tüketmeyi tamamen bırakmak gerekir. Öte yandan yaşanan ağrıların hafifletilmesi için de alkolü bırakmak iyi bir çözüm olacaktır. Bununla beraber, kendisi de pankreatit oluşumuna neden olan  da sigara kullanmak, hastalığın ilerlemesini hızlandıracağı için sigara tüketiminin de tamamen bırakılması tavsiye edilir.

İnsülin tedavisi: Pankreasın çok fazla hasar gördüğü durumlarda araya serpiştirilmiş bulunan adacık hücreleri ve bunları salgıladığı insülin de etkileneceği için insülin üretimi duracağından insülin kullanmayı da gerektirebilen edinsel diyabet görülebilir

Cerrahi girişim: Hastanın yaşadığı şiddetli kronik ağrılar için kullanılan ağrı kesiciler yeterli olmayabilir. Ağrının kontrol edilmesi için pankreastaki kanalların tıkanması gibi ciddi durumlarda ve bu zeminde bir kitle belirmesi durumlarında cerrahi operasyon gerekebilir.

Psikolojik destek: Pankreatitli hastaların uzun süren tedavi süreci nedeniyle çektiği ağrılar bazı durumlarda depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklara sebebiyet verebilir. Bu nedenle, bazı durumlarda semptomları yok etmenin yanı sıra hastanın acı yönetimi konusunda bir uzmandan yardım alması gerekebilir.

Diyet yönetimi: Pankreatit tedavisi sırasında ve sonrasında sağlıklı beslenme koşullarının sağlanması büyük bir önem taşır. Çünkü pankreatit oluşumu ile pankreasın sindirim sistemi üzerindeki etkileri kesintiye uğradığından hastaların besinleri sindirmesi de zorlaşır. Takip edilecek diyet yönetiminde, pankreatitli hastaların günde 3 öğün yerine 6 öğün olacak şekilde bir beslenme planına uymaları beklenir. Ayrıca, tüketilen gıdalar ya tamamen yağsız ya da çok az yağlı olmalıdır. Pankreatit tedavisi sırasında uygulanan diyet programının temel hedefleri arasında yetersiz beslenme ihtimalinin ortadan kaldırılması ve vücudun ihtiyaç duyduğu besinlerin beslenme planına eklenmesi bulunur. Ayrıca, düşük ya da yüksek olan kan şekerini düzenlemek, akut pankreatit oluşumunu engellemek ve diğer hastalık (diyabet, böbrek hastalığı vb.) komplikasyonlarını önlemek için de diyet yönetimi uygulanmalıdır.

Pankreatit Komplikasyonları

• Kalp-damar sistemi (kardiyovasküler) komplikasyonları: taşikardi, şok, hipotansiyon
• Solunum sistemi (pulmoner) komplikasyonları: akciğer ödemi, akciğer zarları arasında sıvı birikmesi (plevral efüzyon)
• Böbreklerde (renal) komplikasyonlar: akut böbrek yetersizliği, oligüri (idrarda azalma)
• Metabolik komplikasyonlar: kan şekeri yükselmesi, kan kalsiyumunun düşmesi, metabolik asidoz
• Hematolojik komplikasyonlar: damarlarda tıkanma (vasküler trombüs), damar içi pıhtılaşma
• Enfeksiyöz komplikasyonlar: bakteriyemi, sepsis

Olası lokal komplikasyonlar ise şunlardır:

• Pankreatik komplikasyonlar: nekroz, peripankreatik sıvı birikimi (pankreas çevresinde sıvı toplanması), psödokist, pankreatik asit (karında sıvı toplanması), fistül oluşumu
• Pankreas dışı lokal komplikasyonlar: Dalak toplardamarında muhtemel tıkanma (splenik ven trombozu), dalak atardamarında yırtılma ya da baloncuk oluşması (rüptür ve splenik arter anevrizması), mide boşalımı gecikmesi (gastroparezi, mide çıkışında darlık), safra yolu tıkanması, bağırsakların paralitik ya da mekanik olarak tıkanması (ileus).