Afazi Hastalığı Nedir? Belirtileri & Tedavi Süreci

Afazi, kişinin dili kullanmasını ve anlamasını kontrol etmekten sorumlu beyin bölgesinin hasar görmesi sonucu ortaya çıkan nörolojik bir bozukluktur. Afazi, kişinin etkili bir biçimde iletişim kuramamasına neden olur. Zamanında teşhis konulduğu ve doğru tedavi yöntemleri kullanıldığı takdirde hastalığa bağlı şikâyetlerde önemli oranda azalma sağlanabilir.

Afazinin Türleri Nelerdir?

Afazinin birçok türü vardır. Bunlar, genellikle beynin dil kullanma ve anlama becerisini yöneten tarafındaki hangi alanın etkilendiğine ve hasarın boyutuna göre farklılık gösterir.

Dışavurumcu Afazi (Broca Afazisi)

Düşünceleri konuşma veya yazma yolu ile iletme güçlüğünü içerir. Kişi ne söylemek istediğini bilir ancak ihtiyacı olan kelimeleri bulamaz.

Alıcı Afazi (Wernicke Afazisi)

Sözlü ya da yazılı dili anlamada zorluk içerir. Bu afazi türünden muzdarip kişiler, sesi net biçimde duyar. Fakat duydukları sesleri anlamlandıramazlar. Konuşurken yanlış sözcükler kullandıklarını genellikle fark etmezler.

Transkortikal Afazi

Dil ve kavrama alanları arasındaki bağlantının bozulması sonucu meydana gelir. Semptomları, alıcı afaziye benzer ancak kişiler, hastalığın bu türünde tekrarlama kabiliyetlerini korur.

Global Afazi

Beynin dil alanlarındaki ciddi ve geniş boyutlu hasardan kaynaklanır. Kişiler, anlama ve ifade etme de dâhil olmak üzere dil işlevlerinin tamamına yakınını kaybeder. Yani konuşamaz, kendilerine söyleneni anlayamaz, okuyamaz ve yazamazlar.

Anomik Afazi

Bu afazi türünün gözlemlendiği kişiler, akıcı ve anlaşılır biçimde konuşabilir. Ayrıca algılama açısından da sorun yaşamazlar. Ancak belirli nesneler, insanlar, yerler veya olaylar için doğru kelimeleri kullanmakta zorluk çekerler.

İletim Afazisi (Kondüksiyon Afazi)

Bu afazi türünde, kişiler kendilerine söylenenleri tekrarlayamaz. Dili kullanmaya ve anlamaya yönelik diğer alanlarda ise ya hiç bozulma olmaz ya da çok az yetenek kaybı gözlemlenebilir. Dolayısıyla kendilerine verilen yönergeleri anlayabilir, başkalarıyla konuşabilir ve kâğıda yazılı kelime öbeklerini okuyabilirler.

Afazi Hastalığına Sebep Olan Etkenler

Afazinin en yaygın nedeni, felç sonucunda beyindeki bir damarın tıkanması ya da yırtılmasıdır. Kan akışının azalması nedeniyle takip eden süreçte beyin hücrelerinin ölüm oranı katlanarak artar. Bu durumun devamında ise dili kullanma ve anlamadan sorumlu alanda hasar meydana gelir. Felç dışında şiddetli kafa travması, tümör, enfeksiyon ve dejeneratif bir süreç kaynaklı diğer beyin hasarları da afaziye neden olabilir.

Afazi, ilgili beyin dokusundaki komplikasyona ve konumuna bağlı olarak aniden ortaya çıkabilir. Hastalığın aniden ortaya çıkan türü çoğunlukla migren, nöbet, geçici iskemik atak kaynaklı gelişir. Aniden ortaya çıkan afazi atakları, çoğunlukla geçici sıkıntılar yaratır. Fakat geçici iskemik atak sonucu ortaya çıkan afazi, kişilerin ilerleyen dönemde felç geçirme riski altında olduklarına işaret edebilir.

Afazinin Belirtileri Nelerdir?

Aşamalı olarak gelişen afazinin birincil belirtileri, konuşurken kendini ifade etmekte ve konuşulanı anlamada güçlüktür. Bu iki semptoma ek olarak okuma ve yazmada zorlanma gibi sorunlar da dil merkezindeki hasarın boyutuna bağlı olarak ortaya çıkar. Eğer afazinin meydana gelmesindeki nedenler şiddetli kafa travması, beyin tümörü ya da enfeksiyon ise hafıza problemleri ve kafa karışıklığı gibi semptomlar gözlemlenebilir.

Afazi belirtilerinin gözlemlendiği kişilere kesin tanı konulması için bir dil ve konuşma patoloğu tarafından kapsamlı testler yapılır. Bu testler; konuşma, adlandırma, tekrarlama, anlama, okuma ve yazma bölümlerinden oluşur. Tanı koyma aşamasında ayrıca çeşitli görüntüleme prosedürlerinden de faydalanılır.

Afaziye Bağlı Gelişebilen Sağlık Sorunları Nelerdir?

Afazi tanısı konmuş kişilerde, farklı fonksiyon bozuklukları da gözlemlenebilmektedir. Afaziye paralel en sık gözlemlenen işlev bozuklukları şu şekilde sıralanır:

Apraksi

Kişinin gündelik yaşamda sıklıkla yaptığı hareketleri gerçekleştirememesi durumudur. Örneğin; apraksi gözlemlenen hastalar, kıyafetlerini giyip çıkaramaz ve beslenme rutinlerini yardım almadan devam ettiremez. Bazı hareketleri ise bilinçli olarak yapmak yerine içgüdüsel gerçekleştirebilirler.

Epilepsi

Beyinde oluşan hasar sonucunda afazi ile eşzamanlı olarak epilepsi krizleri de meydana gelebilir. Krizler, çoğunlukla ani kas kasılmaları, bilinç kaybı ve nöbet şeklinde gelişir. Afaziye paralel olarak epilepsi tanısı konulmuş kişilerde, nörolojik takip ve kontrol bir hayli önemlidir.

Hemianopsi

Felç nedeniyle afazi bozukluğu gözlemlenen kişilerde rastlanan ve yarı görüş kaybını beraberinde getiren bir sağlık sorunudur. Görme kaybı, vücudun felçten etkilenen tarafındaki gözde meydana gelir. Diğer taraftaki göz ise işlevini tam olarak yerine getirmeye devam eder.

Hemipleji

Tıpkı hemianopsi gibi felç geçiren hastalarda gözlemlenen bir diğer fonksiyon bozukluğu türüdür. Kısmi inme hali olarak da tanımlanan bu rahatsızlıkta, kişiler tüm kaslarını koordineli olarak kullanamaz.

Afazi Hastalığının Tedavisi

Afazi tedavisi, kapsamlı dil ve konuşma terapisi uygulamalarından oluşur. Tedavi süreci, hastanın dili kullanma ve anlama kapasitesine bağlı olarak bir uzman gözetiminde bire bir ya da grup terapisi şeklinde gerçekleştirilir. Süreç dâhilinde okuma, yazma, yönergeleri takip etme, dil ve konuşma terapistinin söylediklerini tekrar etme alıştırmaları yapılır. Hangi alıştırma ya da alıştırmalara ağırlık verileceği, kişinin geçirdiği afazi türüne göre farklılık gösterir. Hatta iyileşme sürecini hızlandırmak amacıyla bilgisayar destekli uygulamalar da kullanılabilir.

Afazili hastalarda, dili anlama ve kullanma becerilerinin kısmen ya da tamamen geri gelmesi, uzun yıllar sürebilir. Dolayısıyla aile katılımı, konuşma terapisinin en önemli parçası konumundadır. Zira afazi tanısı konulmuş kişinin birinci dereceden yakınları, tedavi sürecine dâhil olarak hastayla nasıl daha net iletişim kurabileceklerini öğrenir. Bu amaç doğrultusunda basit dil kullanımı, anahtar kelime tekrarı ve yazımı ile ilgili uygulamalar gerçekleştirilir.

Afazi Hastalığının İyileşme Sürecini Etkileyen Faktörler

Afazi tedavisinde sürecin ne yönde ilerleyeceği, birçok etkene bağlı olarak değişkenlik gösterir. Tedavi aşamasının seyrine etki eden faktörlerin başlıcaları; beyin hasarına neyin sebep olduğu, beynin hangi kısmının zarar gördüğü, kişinin yaşı, benimsediği yaşam tarzı ve sağlık geçmişidir. Tüm bunlara ek olarak bozukluğun meydana geçmesinden ne kadar zaman sonra tanı koyulduğu ve tedaviye başlandığı da önemlidir. Tedavi süreci sonucunda, çoğu kişide afazi kaynaklı iletişim problemleri eskisi kadar yoğun olmasa da devam edebilir. Bu nedenle hastalar, tedavi sonrası dönemde de başta birinci derece yakınları olmak üzere yakın çevresinden iletişim problemlerini çözme konusunda desteğe ihtiyaç duyar.