Aferez Nedir? Aferez Hangi Hastalıklarda Uygulanır?

Aferez işlemi, bir donör ya da hastadan bir cihaz yardımıyla alınan kanın bileşenlerine ayrılmasıdır. Plazma, trombosit ya da lökositler gibi kalan bileşenler hastaya veya donöre yeniden transfüze edilir. Pek çok hastalığın tedavisinde aferez uygulamasından yararlanılmaktadır.

Aferez Nedir?

Kan; oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleri, enfeksiyonla savaşan beyaz hücreler, kanamayı durdurmaya yardımcı olan trombositler ve kanın sıvı kısmını oluşturan plazmadan meydana gelir. Bunların dışında kanda tehlikeli mikroorganizmaların ve kimyasalların vücuttan temizlenmesini sağlayan proteinler ve antikorlar ile kanın kalınlaşmasına ve kanamanın durmasına yardımcı olan pıhtılaşma bileşenleri de yer alır.

Aferez, esasen kandaki patojenik maddelerin uzaklaştırılması için kanda bulunan bileşenlerin ayrıştırılması anlamına gelir. Kan, vücut dışı tıbbi bir cihazdan geçirilerek bileşenlerine ayrılır. Kullanılacak bileşenler bir torbada toplanırken kanın geri kalan kısmı donöre geri verilir.

Kandan ayrıştırılan bileşenlere bağlı olarak farklı isimler alır. En sık gerçekleştirilen aferez işlemleri şu şekildedir:

• Eritrosit aferezi: Kırmızı kan hücrelerinin ayrıştırılması işlemidir.
• Lökoferez: Beyaz kan hücrelerinin ayrıştırılması işlemidir.
• Plazmaferez: Plazmanın ayrıştırılması işlemidir.
• Trombosit aferez: Trombositlerin ayrıştırılması işlemidir.

Aferez, kanda fazla miktarda bulunan kan hücrelerinin çıkarılması için terapötik bir prosedür olarak da kullanılabilir. Terapötik aferez, spesifik bir hastalığın tedavisi için belli bileşenlerin kandan çıkarılması işlemidir. Akut lösemide lökosit azalması işlemi, terapötik prosedürlerden biridir. Trombotik mikroanjiyopati (TMA) ya da Guillain-Barre sendromu gibi ciddi immünolojik hastalıklarda plazma bileşenleri bu yöntemle çıkarılarak plazma değişimi sağlanabilir.

Aferez Bağışı Nedir?

Bazı durumlarda hastalar bir donörün kanının yalnızca belirli bir kısmına ihtiyaç duyar. Bu hastalara yardım etmek için trombosit, plazma ya da kırmızı kan hücresi gibi kan bileşenlerinin bağışlanması gerekir. Bu tür bağışlar aferez bağışı olarak adlandırılır.

Aferez bağışında tam kan bağışından farklı olarak yalnızca o gün hastalar için ihtiyaç duyulan kan bileşenleri verilir. Kemik iliğine zarar verebilecek ve kanamaya neden olabilecek hastalıkları bulunan ya da kanser tedavisi nedeniyle yeterli trombositi olmayan kişilere yardımcı olur. Aferez bağışlarından elde edilen trombosit transfüzyonları tedavilerin işe yaraması için yeterli zaman tanırken bu hastaların hayatta kalmasına yardımcı olabilir.

Aferez Nasıl Uygulanır?

Aferez, kanın bir hastalığa neden olan ya da hastalığı kötüleştiren kısımlarını çıkarmak için uygulanır. Ayrıca bağışçılardan trombosit ve plazma gibi sağlıklı kan bileşenlerini toplamak için de tercih edilen bir yöntemdir. Bu sağlıklı kan bileşenleri, belirli hastalıkları tedavi etmek için hastalara verilir.

Tıpkı kan bağışında olduğu gibi bağışçı iğne ve tüp aracılığıyla kan verir. Kan bağışından farklı olarak tüp, kanın belirli bir bölümünü ayıran ve ardından kanı ve kalan kan bileşenlerini aynı tüp aracılığıyla vücuda geri veren yüksek teknolojili bir makineye bağlanır. Aferez bağışı, tam kan bağışından daha uzun sürer. Tam kan bağışı yaklaşık 20 dakika sürerken aferez bağışı süresi ise bağışlanan kan bileşenine bağlı olarak değişebilir. Farklı kan bileşenlerinin bağış işlemleri farklı zamanlarda gerçekleşir:

• Trombosit bağışı 60 ila 90 dakika
• Plazma ve çift alyuvar bağışı 45 dakika

Trombositler ve plazma bağışları her 4 haftada bir yapılabilirken çift kırmızı hücre bağışı 16 haftada bir yapılabilir.

Aferez Komplikasyonları Nelerdir?

Aferez uygulamaları sırasında meydana gelebilecek komplikasyonlar şu şekildedir:

• Tromboz, enfeksiyon, kanama, hava embolisi, pnömotoraks, aritmi gibi vasküler erişimle ilgili komplikasyonlar
• Sitrata bağlı hipokalsemi ve metabolik alkaloz, aşırı antikoagülasyon, heparin kaynaklı trombositopeni gibi antikoagülanla ilişkili komplikasyonlar
• Anafilaksi gibi transfüzyon reaksiyonları ve enfeksiyon gibi kan ürünü ile ilgili komplikasyonlar
• Seyreltik koagülosyon ve hipofibrinojenemi, albümine bağlı ilaçların çıkarılması gibi albümin ile ilgili komplikasyonlar
• Vazovagal reaksiyon, hipovolemi, lipid aferezi sırasında bradikinin kaynaklı histamin salınımı, devridaim gibi farklı komplikasyonlar

Sitrat, taze donmuş plazmada (TDP) bulunur ve sıklıkla aferez için antikoagülan (kanın pıhtılaşmasını önleyen madde) olarak kullanılır. Böbrek ve karaciğer yetmezliği olan hastalar sitrata bağlı hipokalsemi olarak da bilinen kalsiyum bozukluğu riski altındadır. Sitrat antikoagülasyonunu dengelemek amacıyla kalsiyum takviyeleri verilebilir. Ayrıca anjiyotensin dönüştürücü enzim inhibitörleri (AC), baş dönmesi ve bayılma riskini artırdığı için aferezden 24-72 saat önce kesilmelidir.

Aferez Hangi Hastalıklarda Uygulanır?

Aferez ile elde edilen kırmızı kan hücreleri aşağıdaki durumlarda kullanılabilir:

• Anemi tedavisi
• Orak hücre hastalığı tedavisi
• Kazalar, ameliyat ya da doğum sırasında kaybedilen kırmızı kan hücrelerinin yerine
• Bir kanser hastasının kemik iliği veya kök hücre donörü ile uyumluluğunu iyileştirmek için

Beyaz kan hücreleri ya da trombositler, aşağıdaki durumlarda kullanılabilir:

• Dang humması tedavisi
• Lösemi, lenfoma ve miyeloproliferatif bozuklukların tedavisi
• Transplantasyon için kök hücre toplama işlemi

Kök hücre nakli; lösemi, multipl miyelom, lenfoma ve meme kanserlerinin tedavisinde kullanılan bir yöntemdir.

Terapötik plazma değişimi (TPE) ise küçük hücreli akciğer kanseri, meme kanseri, kolon kanseri, timoma ve Hodgkin hastalığı gibi kanserlerin yan etkileri için kullanılabilir.

Aferez uygulamalarının COVID-19 tedavilerine ek olarak, sitokin fırtınası tehdidine karşı kullanımı ile ilgili çalışmalar da yapılmaktadır. Sitokin fırtınası, çok miktarda sitokin salınımı nedeniyle vücudun bu bölgelerinde yüksek düzeyde iltihaplanma meydana gelmesine neden olur. Grip, zatürree ve sepsis dahil olmak üzere bazı enfeksiyonlar tarafından başlatılabilir. Bu yüksek bağışıklık tepkisi, ciddi enfeksiyonu olan tüm hastalarda görülmese de kritik durumdaki COVID-19 hastalarının çoğunda yüksek tansiyon, diyabet, kalp hastalığı veya solunum yolu hastalığı gibi hastalıklar nedeniyle sitokin düzeylerinin bozulması ile meydana gelebilir.

Bazı çalışmalara göre ekstrakorporeal aferez yöntemleri, sitokin fırtınası gelişimi tehdidi olduğunda şiddetli COVID-19 olan hastalar için yüksek verimlilik göstermiştir. Kullanılan aferez yöntemleri arasında hemadsorbsiyon, plazma filtrasyonu ve plazma değişimi bulunur.

Aferezin Faydaları Nelerdir?

• Aferez, tek bir donörden çok daha fazla sayıda trombosit toplanmasına izin verir.
• Hastanın birden fazla donörün kanına maruz kalmasını en aza indirir.
• 66 yaş altındaki kişiler, her ay plazma ve trombosit bağışı yapabilir.
• Düzenli aferez bağışı, ihtiyaç duyan hastalara istikrarlı bir şekilde kan tedarik edilmesine yardımcı olur.