Uzun mesafelerde yapılan uçak yolculukları sonrasında bazı yan etkiler ortaya çıkabilir. Kişiden kişiye değişiklik gösterebilecek olan bu yan etkiler arasında sırt ve bel ağrısı yanı sıra jet lag de yer alır. Semptomların yoğunluğuna bağlı olarak bu problemi yaşayan kişilerin yaşamları bir süreliğine kötü yönde etkilenebilir. Bu semptomlar birkaç küçük değişiklikle kontrol altına alınabilir.
Jet Lag Nedir?
Her insanın bir günlük süre zarfı içerisinde vücudunda meydana gelen değişiklikleri kapsayan ve sirkadiyen ritim olarak adlandırılan biyolojik saati vardır. Biyolojik saat, insan vücudunda hormonların salgılanması ve vücut ısısı gibi durumları etkileyebilir. Uyku düzeni ise insanlarda biyolojik saatin kontrol ettiği döngülere verilebilecek en iyi örneklerden biridir. Kişilerin uyku düzeni bulundukları zaman dilimine uygun olarak şekillenir.
Farklı zaman dilimine sahip ülkelere yapılan yolculuklarda biyolojik saat yeni zaman dilimine hemen uyum sağlayamayabilir. Uyku düzeni bozulabilir ve bunun sonucunda da kişi günlük hayatında rahatsızlık oluşturabilecek semptomlar hissedebilir. Jet lag bu semptomların bütününü kapsayan bir uyku sorunudur.
Jet Lag Neden Olur?
Jet lag’in ortaya çıkmasında temel sebep birkaç zaman dilimi atlanacak şekilde yapılan yolculuklardır. Bir zaman dilimlik fark bile bazı kişilerde bu uyku sorununun oluşmasında neden olabilir. Fakat üç veya daha fazla zaman dilimi atlanan yolculuklarda semptomlar daha yoğun hissedilebilir. Genellikle semptomların şiddeti batıdan doğuya doğru yapılan yolculuklarda artar. Doğuya gidilirken saat kişinin kendi zaman dilimine göre daha geç olacağından yeni konuma uyum sağlamak için daha erken uyuması gerekir. Doğudan batıya doğru yapılan yolculuklarda ise kişi saat dilimine uyum sağlayabilmek için daha geç uyumalıdır. Pek çok kişi erken uyumayı geç uyumaktan daha zor bulduğundan doğuya doğru yapılan yolculuklarda jet lag görülme ihtimali artar.
Uçak ile yapılan yolculuklarda saat dilimleri arasında hızlı bir geçiş yapıldığı için kara yolu veya deniz yoluna kıyasla daha sık jet lag görülür. Yine de birkaç saat dilimi atlanan kara ve deniz yolculuklarında da jet lag yaşanabilir.
Jet Lag Semptomları Nelerdir?
Bu uyku sorununun semptomları her insanda farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Yolculukta kat edilen saat dilimi miktarı arttıkça jet lag semptomlarının şiddeti de artabilir. Yolculuktan sonra bir veya iki gün içerisinde semptomlar hissedilmeye başlanır. Semptomların geçmesi ve kişinin kendini daha iyi hissetmeye başlaması birkaç haftaya kadar sürebilir.
Jet lag'in en yaygın semptomlarından biri uyku düzeninde bozulmadır. Yeni zaman dilimine göre saat geç olsa bile kişi uyumakta güçlük çekebilir. Uykuya dalındıktan sonra günün başlamasından çok önce uyanmak gibi durumlar da görülebilir. Gün içerisinde halsiz ve uykusuz hissetmek bir diğer yaygın semptomdur. Düşünme, odaklanma, hatırlama gibi zihinsel fonksiyonlarda ve günlük hayatta gerekli fiziksel aktivitelerin gerçekleştirilmesinde zorluk yaşanabilir. Bazı kişilerde de gün içerisinde endişe ve panik gibi hisler ortaya çıkabilir. İştah eksikliği ve ishal gibi bağırsak problemleri de kendini gösterebilir.
Jet Lag Kimlerde Görülür?
Jet lag her yaştan bireyde görülebilir. Yaş ilerledikçe biyolojik saat bozulmaya daha müsait olduğu için bu bireylerde semptomların iyileşmesi daha uzun sürebilir. Fakat genç bireyler ve çocuklar da bu uyku sorunundan etkilenebilir. Bazı kişiler bu uyku sorununa karşı daha hassas olabileceğinden semptomları daha fazla hissedebilir. Bazı bireylerde ise uzun yolculuklara rağmen hiç jet lag görülmeyebilir. Belirtilerin varlığı ve şiddeti kişiye bağlı değişiklik gösterir. Aynı yolculuğu yapan aynı yaşta ve cinsiyette iki kişiden biri semptomları ağır hissederken diğeri bu durumdan hiç etkilenmeyebilir. Jet lag oluşmasında yolculuk sırasında kaç saat diliminin atlandığı da önem taşır.
Jet Lag Teşhisi Nasıl Konur?
Yolculuk sonrası uykusuzluk, gün içerisinde sürekli halsiz hissetme, mide bulantısı, iştahsızlık ve bağırsak problemleri gibi belirtileri yaşayan kişilerin jet lag sorunu yaşadığı anlaşılabilir. Yolculuk sonrasında ışığa, seslere karşı çok hassaslaşma, odaklanmada güçlük ve kolay sinirlenme gibi durumlar deneyimleyen kişilerin de bu uyku sorununa sahip olduğu söylenebilir. Jet lag belirtileri kendini genellikle yolculuktan bir veya iki gün sonra göstermeye başlar.
Jet Lag Nasıl Kontrol Altına Alınır?
Jet lag yaşayan kişiler bazı basit yöntemlerle semptomlarını kontrol altına almayı başarabilir. En etkili yöntemlerden biri yeni saat dilimine uyum sağlamaya çalışmaktır. Yeni saat dilimine uygun olarak alışılandan daha geç veya erken uyumaya çalışmak faydalı olabilir. Ayrıca yemek saatinin yeni ülkeye göre belirlenmesi de semptomların iyileşmesine yardımcı olabilir.
Diğer uyku problemleri için kullanılabilen melatonin jet lag için de bir seçenek olabilir. Hava aydınlıkken gün içerisinde daha çok dışarıda vakit geçirerek yeterli seviyede güneş ışığı almak jet lag belirtilerinin iyileşmesine yardımcı olabilir. Susuz kalmamak ve uçak yolculuğu boyunca yeterli sıvı tüketmek durumun kontrol altına alınmasında son derece önemlidir.
Jet Lag Oluşmasını Engellemek İçin Neler Yapılabilir?
Jet lag oluşmasını tamamen engellemek mümkün değildir. Yolculuk öncesinde ve sırasında alınacak bazı önlemler ile belirtilerin en aza inmesi sağlanabilir. Yolculuğa çıkmadan birkaç gün önce günlük işleri varılacak ülkenin zamanına göre ayarlamaya çalışmak fayda sağlayan bir seçenek olabilir. Örneğin adapte olunması gereken yeni saat dilimine göre birkaç saat erken veya geç olacak şekilde uyku düzeni ayarlanabilir.
Yolculuktan önce iyice dinlenmek de jet lag semptomlarını azaltabilir. Alkol ve kafein içeren içeceklerden uzak durmak, yolculuk sırasında ve öncesinde de bolca su içmeye dikkat etmek de önemlidir. Bunların yanı sıra düzenli ve sağlıklı beslenmek semptomların etkisinin azaltılmasına yardımcı olabilir.
