Karaciğer Fonksiyon Testleri

Karaciğer fonksiyon testleri, sıklıkla karaciğerin normal çalışıp çalışmadığının veya iltihap ya da yara olup olmadığının tespit edilmesi amacıyla yapılır. Karaciğer hastalığını test etmek, hastalık varsa kişileri izlemek, bir tedavinin ne kadar işe yaradığını öğrenmek ve ilaçların yan etkilerini izlemek için yapılabilir. Aynı zamanda akut ve kronik karaciğer bozuklukları arasındaki farkı da ortaya çıkarabilir. Birçok karaciğer hastalığı herhangi bir belirtiye neden olmadığı için özellikle asemptomatik hastalarda hastalığın erken teşhis edilmesini sağlayabilir.

Karaciğer Fonksiyon Testleri Nedir?

Karaciğerin temel işlevleri kandaki toksinleri uzaklaştırmak, safra üreterek sindirime yardımcı olmak, kanın pıhtılaşmasına yardımcı olan proteinler yapmak, vitamin ve demir depolamak ve karbonhidratları glikoza dönüştürmektir. Temel olarak, gıdanın enerjiye dönüştürülmesi sürecinde merkezi bir rol oynar.

Karaciğer fonksiyon testleri; karaciğer bozukluklarının teşhisine, inflamasyonun tespit edilmesine ve karaciğerin zarar görmesini önlemeye yardımcı olan ve kan örneği üzerinden yapılan bir grup testtir. Kan örneği laboratuvarda incelenerek karaciğerin çalışma durumu, organda herhangi bir hasar olup olmadığı ve altta yatan nedenler kontrol edilir.

Bazı protein ve enzim değerlerinin kontrol edilmesini sağlayan karaciğer fonksiyon testleri aşağıdaki gibidir:

Toplam protein: Toplam protein testi, albümin ve antikorlar dahil kandaki diğer tüm proteinlerin ölçülmesini sağlar. Toplam protein seviyeleri karaciğer hastalığında genellikle normaldir.
Protrombin zamanı (PT): Protrombin, karaciğer tarafından üretilen bir proteindir. Protrombin zamanı (PT) testi ise kanın pıhtılaşmasının ne kadar sürdüğünü ölçer. Uzayan ya da artan PT; karaciğer hastalığı, K vitamini eksikliği ve pıhtılaşma eksikliklerinde görülebilir.
Serum albümin: Albümin, kanda bulunan bir proteindir. Bu test, albümin düzeyinin ölçülmesi için ve kullanılır ve karaciğer hastalığının teşhisine yardımcı olabilir. Düşük albümin seviyeleri, karaciğerin normal çalışmadığı anlamına gelebilir.
Alkalin fosfataz: Alkalin fosfataz, safra sistemindeki damar tıkanıklıklarını tespit etmek için yaygın olarak kullanılan bir testtir. Bu enzimin yükselmesi; safra taşı hastalığı, aşırı alkol kullanımı ve ilaca bağlı hepatitte görülebilir. Ayrıca primer biliyer sirozda (PBC) ya da safra tümörlerinde de değer yüksek çıkabilir.
ALT: Normalde karaciğer hücrelerinde bulunan bu enzim, karaciğer hücreleri yaralandığında hücrelerden dışarı sızarak kana karışır. Karaciğer iltihabının spesifik bir göstergesidir. Viral hepatit vakalarında olduğu gibi karaciğer hasarı nedeniyle anormal ALT seviyeleri, karaciğer hasarının veya inflamasyonun derecesinin genel bir göstergesi olarak kullanılabilir.
Aspartat aminotransferaz (AST): Akut hepatitte sıklıkla çok yüksek düzeyde AST görülür. Kronik hepatitte AST normal ila orta derecede artabilir. Safra yolları tıkalı, sirozlu ve karaciğer kanseri olan kişilerde AST konsantrasyonları orta derecede artabilir veya normale yakın olabilir. Karaciğer hasarı alkolden kaynaklandığında AST genellikle ALT değerinden çok daha fazla artar. AST, kalp ve iskelet kasları gibi diğer organlarda da bulunabildiğinden kalp krizi ve kas yaralanmalarından sonra da artabilir.
Serum bilirubin: Bilirubin, karaciğerde üretilir ve safrayla atılır. Bu test, kandaki bilirubin seviyesinin ölçülmesi için kullanılır. Yüksek bilirubin seviyeleri safra akışında tıkanıklık ya da karaciğerin safrayı işleme şekliyle ilgili bir sorun olduğu anlamına gelebilir.
Gama-glutamil transpeptidaz (GGT): ALP artışının nedenini belirlemeye yardımcı olmak için bir GGT testi kullanılabilir. Safra kanalı ve karaciğer hastalığında hem ALP hem de GGT yükselir. Bununla birlikte kemik hastalığında yalnızca ALP yükselir. Artan GGT seviyeleri, ayrıca alkol tüketen ve sıklıkla karbamazepin ve fenobarbiton gibi karaciğerde metabolize edilen ilaçları alan kişilerde de görülür.

Hastalarda aşağıdaki belirtilerin olması durumunda test istenebilir:

Sarılık, koyu renkli idrar ya da açık renkli bağırsak hareketi
Zayıflık veya yorgunluk
İştah kaybı
Mide bulantısı ve kusma
Karın ağrısı veya şişlik
Kaşıntı

Karaciğer Fonksiyon Testleri Neden Yapılır?

Obezite, ilaçlar, viral enfeksiyonlar, genetik bozukluklar, aşırı alkol tüketimi gibi nedenlerle karaciğer zarar görebilir. Karaciğer iltihabı ve hasarı, ayrıca ciddi bir durum olabilen sirozla sonuçlanan yara dokusu oluşumuna neden olabilir. Sağlıklı bir beslenme düzeni ve egzersize ek olarak karaciğer fonksiyon testleri ile erken teşhis, karaciğerin iyi durumda kalmasına yardımcı olabilir.

Bu testler, karaciğerin çalışma durumunu gösteren proteinlerin, enzimlerin ve diğer maddelerin ölçülmesini sağlar. Ayrıca karaciğer hücrelerinde hasar ya da kan akışının tıkanması nedeniyle karaciğerde fonksiyon bozukluğu olup olmadığının tespit edilmesine yardımcı olur.

Aşağıdaki durumlarda fonksiyon testlerinden yararlanılabilir:

Hepatit öyküsü ya da hepatit virüslerine olası maruz kalma
Aşırı ve düzenli alkol tüketimi nedeniyle karaciğer dokularının etkilenmesi
Karaciğer veya safra hastalığı semptomlarının görülmesi
Diyabet, yüksek trigliseritler, yüksek tansiyon, anemi, safra kesesi hastalığı gibi belirli tıbbi rahatsızlıkların bulunması
Karaciğeri etkileyebilecek ilaçların ya da maddelerin kullanımı

Karaciğer Fonksiyon Testleri Nasıl Yapılır?

Bir karaciğer hastalığının teşhis edilmesi için fonksiyon testi sonuçlarının değerlendirilmesi ve hepatit gibi belirli karaciğer hastalıkları için takip kan testleri yapılması gerekir. Karaciğer fonksiyon testleri, hastalardan belirli miktarlarda kan örneği alınarak yapılır. Tüpte toplanan kan, analiz için laboratuvara gönderilir.

Yetişkinler için, 5 mL
Çocuklar için, 3,5 mL
Yenidoğanlar için 0,8 mL

Sonuçlar, referans aralıklarıyla karşılaştırılır. Referans aralıkları sağlıklı kişilerde beklenen sonuçların aralığını ifade eder ancak testin yapıldığı laboratuvara göre değişebilir. Sonuçlar bu aralığın dışındaysa, yüksek veya düşük olarak işaretlenebilir.

Test sonuçları belirli bir bozukluğu teşhis edemez. Sadece karaciğerin olması gerektiği gibi çalışmadığını gösterebilir.

Belirtileri veya tanımlanabilir risk faktörleri olan hastalarda anormal karaciğer testi sonuçları aşağıdakilerin olduğu anlamına gelebilir:

Geçici karaciğer hasarı
Vücudun başka bir yerinde bir sorun
Erken dönem karaciğer hastalığı olanlarda daha fazla test ya da periyodik izleme ihtiyacı
Karaciğeri etkileyebilecek bir ilaç kullananlarda ilacın dozajının veya kendinin yeniden değerlendirilmesi gerektiği
Şok, yanıklar, ciddi enfeksiyonlar, kas travması, dehidrasyon, pankreatit, hemoliz ve hamilelik gibi karaciğer hastalıklarıyla ilgisi olmayan durumlar

Karaciğer hastalığı izleniyorsa, sonuçlar karaciğer fonksiyonunun kötüleştiğini veya iyileştiğini gösterebilir. Bilirubin, albümin ya da PT'nin giderek anormal hale gelmesi, karaciğer fonksiyonunda bir bozulmaya işaret edebilir. Stabil veya iyileşen sonuçlar ise karaciğer fonksiyonunun değişmediğini ya da iyileştiğini gösterebilir.

Test sonuçları genellikle zamanla değişir. Anormal sonuçlar, testin belirli bir süre boyunca tekrarlanmasını gerektirebilir. Fonksiyon testi sonuçları genellikle birlikte değerlendirilir. Birkaç gün veya hafta boyunca gerçekleştirilen testlerden elde edilen çeşitli sonuçlar, genellikle bir hastalık olup olmadığını görmek için birlikte ele alınır. Herhangi bir tedavinin ya da hastaların yaşam tarzı değişikliklerinin etkinliğinin izlenmesi için de bu testler istenebilir.