Bit; vücut, baş ve kasık bölgelerinde bulunabilen asalak bir böcektir. İnsan kanıyla beslenen bitler, vücudun farklı bölümlerine göre sınıflara ayrılır. Bit istilaları, yakın temas yoluyla insandan insana yayılabilir ancak köpekler, kediler ve diğer evcil hayvanlar insan bitinin bulaşmasında rol oynamaz. Bit istilasının tedavisi için reçetesiz ya da reçeteli ilaçlar mevcuttur.
Bit Nedir?
Bitler (Phthiraptera); uzunluğu 0,4-10 mm arasında değişen, kanatsız, bugüne kadar birkaç bin türü tanımlanmış ektoparazit canlılardır ve konakçı üzerinde yaşarlar.
Bu canlılar, çiğneyici (Mallophaga) ve emici (Anoplura) olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Kuşlar ve memelilerden oluşan sıcakkanlı omurgalılarda görülen bitlerin yumurta evresi hariç tüm evreleri parazitiktir. Çiğneyiciler deri ve cilt ürünleri ile beslenirken emiciler genellikle kanla beslenir.
Anoplura hem insanları hem de hayvanları etkileyen önemli bir zararlı ve hastalık vektörüdür. Mallophaga ise hayvanlar için zararlı olabilir ancak insanlar için zararlı değildir.
Gelişim süresine göre bitlerin üç formu bulunur:
- Yumurta (Sirke): Yetişkin bir dişi baş biti tarafından kafa derisine yakın saç diplerine bırakılan yumurtalar, oval şekillidir ve oldukça küçük olduğu için zor görülür. Boyutları nedeniyle kepekle karıştırılabilir. Normalde beyaz ya da sarı renkte olmasına rağmen bazen saç rengiyle aynı renkte görünür. Yaklaşık 8-9 gün içinde yumurtadan çıkar ve yapışkan bir madde sayesinde saç tellerine tutunur. Boş yumurtalar ise saç tellerinde kalmaya devam eder. Kafa derisinden uzaklaşan sirkelerin hayatta kalması zorlaşır; nimf’e dönüşebilmek için sıcak bir ortama ihtiyaçları vardır.
- Nimf: Bunlar, yumurtadan çıkan ve henüz olgunlaşmamış bitlerdir. Dış görünümüyle yetişkin bir bitten ayırt edilemez ancak bunlardan çok daha küçük boyutludur. Hayatta kalmak için kanla beslenmesi gereken nimf’ler, ortalama 12 gün içinde yetişkin bir bit haline gelir.
- Yetişkin: Bir susam tanesi boyutunda olan yetişkin bir baş biti, altı adet bacağa sahiptir ve hızlı hareket eder. Grimsi beyaz ve ten rengi arasında farklı renklerde olabilir. Günde yaklaşık 6 yumurta bırakabilen dişi bitler, erkeklere göre daha büyüktür. Bir insanın kafa derisinde, kanla beslenerek ortalama 30 gün yaşayabilir. Kafa derisinden ayrılması durumunda birkaç gün içinde ölür.
İnsanlarda bulunan ve Anoplura kategorisine giren bitler; baş (saç) biti, vücut biti ve kasık biti olarak sınıflandırılır. Baş biti ve vücut biti, mikroskobik incelemede biraz farklı görünümlere ve farklı davranış modellerine sahiptir, ancak genetik olarak aynıdır. Saç biti, vücut bitinde bulunan tek bir genden yoksun olduğu için, saç bitinin vücut bitinden evrimleştiği düşünülmektedir.
Baş Biti (Pediculus Humanus Capitis)
Baş bitleri, insanların kafa derisine yakında yaşar ancak nadiren kirpik ve kaşlarda da bulunabilir. Günde birkaç kez, genellikle 2 ila 4 saatte bir insan kanıyla beslenerek hayatta kalır.
Baş bitleri; yalnızca sürünerek hareket edebilir, uçamaz ya da zıplayamaz. Şapka, tarak ve yastık gibi nesnelerden yayılma olasılığı çok düşüktür. Evcil hayvanlarda bulunmaz ve kişisel hijyenle ilişkisi yoktur. Saç bitinin yayılmasının en yaygın yolu, kafa kafaya temastır. Şapkalar, saç fırçaları ve saç aksesuarları gibi başa dokunan kişisel eşyaları paylaşma nedeniyle yayılabilir.
Saç biti, özellikle 4 ila 11 yaş arası okul çağındaki çocuklarda yaygın bir sorun olarak görülür. Büyük ölçüde zararsız olsa da tedavi edilmediğinde saçta uzun süre yaşayabilir.
Kasık Biti (Pthirus Pubis)
Yengece benzeyen görünümü nedeniyle yengeç biti olarak da bilinen kasık bitleri, ortalama 1,5 mm uzunluğundadır. Cinsel organ kıllarında yaşasa da nadiren kaş ve kirpiklerde görülebilir. Genellikle cinsel temas yoluyla bulaşır ancak bite maruz kalan havlu veya yatak örtüleri yoluyla da bulaşabilir.
Bitler, mukoz membran’larda değil, genital kıllarda yaşadığı için prezervatif kullanımı kasık bitlerinin bulaşmasını engellemez.
Vücut Biti (Pediculus Humanus Corporis)
Boyları 2,3-3,6 mm arasında değişen vücut bitleri, yumurtalarını insanların kıyafetlerinin üzerine bırakır. Yalnızca beslenmek amacıyla cilt üzerine çıkar. Cildi deldikten ve tükürük enjekte ettikten sonra insan kanıyla beslenir. Bu da alerjik reaksiyon nedeniyle kaşıntıya neden olabilir.
Diğer bit türlerinin aksine, vücut bitleri hastalık yayabilir. Bit istilası anlamına gelen pediküloz, insandan insana yakın temasla yayılır. Çoğunlukla temiz giysiler giymeyen ve vücut hijyenine dikkat etmeyen kişilerde görülür. Bu nedenle hijyen koşullarının sağlanamadığı yerlerde yaşayan kişilerle sınırlı kalabilir. Salgının önlenmesine yardımcı olmak amacıyla hijyen koşullarının sağlanması ve temiz kıyafetler giyilmesi önemlidir.
Bit Belirtileri Nelerdir?
Bit belirtileri, bitin türüne göre değişebilir. Baş bitleri, başlangıçta ve hafif vakalarda asemptomatik olabilir. Saçlar detaylı incelense dahi, boyutları nedeniyle baş bitlerinin tespit edilmesi zor olabilir. Çoğu kişide baş biti belirtileri aşağıdaki gibidir:
- Kulakların arkasındaki veya ensedeki kıllarda küçük beyaz yumurtalar
- Kafa derisinde karıncalanma
- Kafada bir canlının hareket ettiği hissi
- Boynun arkasında deri döküntüsü
- Bitin ısırdığı yerde kaşıntı ve kaşıntı nedeniyle kızarıklık, yara ya da ağrı
- Bitlerin geceleri aktif olması nedeniyle uyku sorunları ve sinirlilik
Vücut biti belirtileri arasında aşağıdakiler bulunur:
- Kaşıntı
- Ciltte kızarıklık ve şişlikler
- Isırıkların neden olduğu alerjik reaksiyonlar sonucu deri döküntüsü
- Bel veya kasık yakınında kalın ya da koyu renkte cilt
Vücut bitlerinin neden olduğu kaşıntı ve yaralar, bakteriler nedeniyle enfekte olabilir. Kaşınmadan kaynaklanan ikincil deri enfeksiyonları, tüm pediküloz formlarında ortaya çıkabilir. Nadiren, vücut biti diğer yaygın olmayan bakteriyel hastalıkları da taşıyabilir.
Kasık bitlerinin yaygın belirtileri ise şu şekildedir:
- Kasık bölgesinde kaşıntı ve yaralar
- Kronik enfeksiyonu olan hastalarda Maculae ceruleae (soluk mavi-mor maküller)
Bit Nasıl Teşhis Edilir?
Saç bitlerini bulmak için 0,2 ila 0,3 mm aralıklı ince dişli özel bir tarakla saçların taranması ve canlı bir bit bulunması gerekir. Saç bölümlere ayrıldıktan sonra yavaşça dışa doğru taranır. Tarama, kuru veya ıslak saça yapılabilir. Kuru tarama daha az zaman alır ancak saç bitinin hareket etmesini engellediği için ıslak tarama daha doğrudur.
Saçlar taranırken, kulakların arkasındaki ve ense etrafındaki saçlara yakından bakılmalıdır. Bunlar, bit ve sirkelerin bulunabileceği yerlerdir. Yumurtalar, saça yapıştığı ve hareket etmediği için bunları görmek yetişkinlere göre daha kolay olabilir.
Vücut bitlerinin tespit edilmesi içinse deriye ve giysilere bakılır ve yumurtalar ve sürünen bitler gözlemlenir. Yumurtalar, genellikle giysilerin dikiş yerlerinde bulunur. Kasık bitleri de çoğunlukla çıplak gözle görülebilse de yumurtaların görülebilmesi için büyüteç kullanılması gerekebilir.
Bit Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Tedavi, topikal pedikülisit’lerin yanı sıra farmakolojik olmayan önlemleri (örneğin, makinede yıkama ve kontamine olmuş giysileri / çarşafları kurutma) içerir.
Baş bitlerini öldürmek için kafa derisine ve saça uygulanabilecek sprey, losyon ya da jel şeklinde şampuanlar bulunur. Çeşitli ürünler arasındaki temel fark, etken madde ve bitlerin hangi aşamalarını öldürdüğüdür. Çoğu ürün sirkeleri öldürmez, bu nedenle nimfl’eri yumurtadan çıktıktan sonra öldürmek için 7-10 gün içinde yeniden uygulanır.
Bitler, zaman içinde böcek ilaçlarına karşı direnç geliştirdiği için günümüzde silikon bazlı ürünlerle tedavi daha çok tercih edilmektedir. Silikon bazlı ürünler, bir yağ tabakası ile kaplanan bitlerin boğulmalarını sağlar.
Saç bitlerinden kurtulmak için üç neslin de ölü olması gerekir. Tedavinin başarılı olup olmadığının kontrol edilmesi için en az iki hafta boyunca, üç günde bir saçların bit tarağı ile taranması gerekir.
Kasık biti, piretrin veya permetrin losyonu içeren reçetesiz satılan ilaçlarla tedavi edilebilir. Cinsel partnerlerin de tedavi edilmesi gerekir. Bu bitler bazen kirpiklerde veya kaşlarda da bulunduğu için bir bit tarağı kullanılabilir ve özel reçeteli bir göz merhemi reçete edilebilir.
Vücut bitini tedavi etmek için tüm vücudu sabun ve suyla yıkamak gerekir. Bu yöntemin etkili olmadığı durumlarda, reçetesiz veya reçeteli pedikülosit preparatı kullanmak gerekebilir.
Bitten Korunma Yolları Nelerdir?
Bitten korunma yolları arasında aşağıdakiler bulunur:
- Vücudunda bit ya da sirke bulunan insanlarla yakın temastan, özellikle de saçtan saça temastan kaçınmak
- Tarak, şapka, saç aksesuarı, havlu veya yastık gibi kişisel eşyaları başkalarıyla paylaşmamak
- Bit istilası belirtileri için saçı, vücudu ve kasıkları düzenli olarak kontrol etmek
Saç bitini önlemek zor olsa da haftalık periyotlar gibi düzenli olarak tarama yapılarak saçta bit olup olmadığı kontrol edilebilir. Losyonlar ve spreyler baş bitini önlemez. Yalnızca saçta canlı bir bit bulunursa kullanılmalıdır.
Özellikle vücut bitlerinde ise tüm istila edilmiş giysileri ve yatak takımlarını makinede yıkamak ve yüksek ısıda kurutmak, vücut bitinin oluşmasını ya da geri dönmesini önleyebilir. Aile üyeleri gibi bit istilasına maruz kişilerle aynı yaşam alanını paylaşan kişiler de tedavi olmalıdır.
