Vücutta meydana gelen çeşitli rahatsızlıklar sonucu, normalde olmaması gereken anormal anatomik yapılanmalar meydana gelebilir. Bu yapılanmalar; hem vücut sıvılarının dokular arası geçişine izin verebilir hem de çeşitli komplikasyonlar sonucu vücut sağlığını bozan hastalıkların nedeni haline gelebilir. Bu zararlı yapılanmalardan biri de fistül gelişimidir.
Vücudun herhangi bir boşluğu veya içi boş olan bir organa ait dokuların, çeşitli nedenlerle bütünlüğünün bozulması sonucu başka bir dokuyla veya cilt ile irtibata geçmesi ve birleşmesi durumuna tıpta “Fistül” adı verilmektedir. Birbirine bağlanan bu iki alan, doku veya organ arasında çeşitli vücut sıvıları dokular arasında geçiş yapabilir.
Makatın iç tarafındaki bağırsak dokusu ile dış tarafındaki cilt alanı arasındaki bu tip kanallara Anal fistül veya Perianal Fistül adı verilmektedir.
Anal fistüller genellikle tedavi edilmemiş veya geç dönemde drene edilmiş (tedavi amacıyla boşaltılmış) anal apselerin yani makatın çevresindeki cerahat dolu çıbanların hem bağırsak tarafına (makatın iç kısmı) ve hem de cilt tarafına (makatın dış alanına) delinmiş olmasıdır. Anal fistül geliştiğinde en sık yakınma makat çevresinde iyileşmeyen ve aralıklarla akıntısı olan deliklerin ortaya çıkmasıdır. Bu hastalığın zeminde anal apselerin tekrarlanması da görülebilmektedir.
Anal Fistül’ün Tanısı Nasıl Konulur?
Anal fistülün tanısı genellikle sadece hastanın tıbbi geçmişi ve yakınmalarını dinlemek ve doktor tarafından muayene edilerek konulmaktadır. Ancak seyri, büyüklüğü ve çevre dokular ile ilişkisini ortaya çıkarmak için bazı radyolojik görüntüleme tetkikleri gerekebilir. Bunların başına ilaçlı filimler (Fistülografi), Manyetik rezonans (MR-Fistülografi) ve kamera ile makatın iç kısmına bakmak (Anoskopi / Rektoskopi) gelmektedir.
Anal Fistül’ün Tedavisi Nasıl Gerçekleşir?
Anal Fistül’ün tedavisi daima cerrahidir. Apse veya aktif enfeksiyonun varlığında sadece apsenin boşaltılması ve ancak akut enfeksiyon geriledikten sonra kesin cerrahi tedavi planlanmaktadır. Ameliyatta fistül kanalı tamamen çıkarılabilir, zemini açık bırakılabilir. Kısmen çıkarılıp iç tarafı kapatılabilir. Makat içi bölgenin kapatılması için özel klipsler veya fleb (hastanın kendi dokusundan yamalar) kaydırma denilen özel cerrahi teknikler kullanılabilir. Seton adı verilen özel bağlama ve kementler kullanılabilir. Biyolojik yapıştırıcılar ve tıpalar kullanılabilir. Tünel veya kanal dikilerek yolu tıkanabilir. Lazer, Radyofrekans veya elektrokoter ile içi tamamen yakılarak kapanması sağlanabilir ve bunun için çok ince kameralarla endoskopik yöntemler (fistüloskop) kullanılabilir.
Ameliyatta makatı büzen kaslar yani büyük tuvaleti tutmaya yarayan kaslar zedelenebilir ise geçici (birkaç haftalık) hafif gaz ve/veya dışkı kaçırma ve hatta %1-2 dolaylarında da kalıcı olarak gaz ve gaita kaçırma riski söz konusu olabilir. Bunun olmaması için ameliyat sırasında cerrahlar azami dikkat ve özen göstermektedirler. Bu özen çerçevesinde bazen kas yapısını korumak amacıyla ideal cerrahi uygulanamayabilir ve fistül dokusunun bazı kısımları tam olarak çıkarılamayabilir. Bu nedenle fistül cerrahisinde her zaman tekrarlama riskinin belli oranlarda beklenebilir.
Anal Fistül Tedaviden Sonra Tekrar Oluşur mu?
Klasik bilgiye göre belli oranlarda tekrarlama eğilimin olan anal fistül hastalığının tedavisi için günümüzde pek çok geleneksel cerrahi ve modern tedavi yöntemi mevcuttur ancak halen %100 garantili bir yöntem tanımlanmamıştır. Ancak sorun tekrarlama korkusu ile cerrahi tedavi uygulanmayan hastalarda iyileşme şansının bulunmaması ve aktif enfeksiyonun vücutta varlığını sürdürmesi ile kronik (müzmin) sağlık sorunları yanı sıra fistülün de genişlemesi ve ilerlemesi görülebilmektedir.
Klasik cerrahi girişimde fistül denilen tünel yapışı tüm dokusu ile beraber çıkarılmakta ve mümkün olduğunca makat kasları görülerek korunmakta, tünelin bağırsak (makat iç kısmı) tarafı dikişler, doku kaydırma teknikleri veya metal klipslerle kapatılmaktadır. Fistülü açıp kabul edilebilir oranda kasları kesmek ve büyük kısmını koruyarak makat fonksiyonunu korumak, yarayı açık bırakarak kendiliğinden iyileşmesini sağlamak için yara bakımı çokça kullanılan diğer bir tekniktir.
Seton tekniği ile anılan ve seton sütütü konulması ile yapılan diğer bir yöntem de mevcuttur. Burada klasik cerrahi ile yine tüm fistül dokusunun yok edilmesinden sonra makat kaslarını korumak ve erken enfeksiyonu engelleyerek tekrarlama riskini azaltmak amacıyla oluşan cerrahi boşluktan ve makat kaslarının üzerinden sert veya yumuşak bir bant geçirilerek kaslar boğulur. İyileşme süresi uzun ve bazen seton kemendi veya halkasını defalarca değiştirmek gerekli olabilir. Tekrarlama oranları klasik cerrahi yöntemlerden daha düşük ve kas fonksiyonunu koruma konusunda daha başarılı bir yöntemdir.
Daha az girişimsel yöntemler ile küçük kesiklerden fistülün kasın dış kısmındaki tünelini kesip ikiye ayırmak ve bu uçları bağlayarak bütünlüğünü kalıcı olarak ortadan kaldırmakla da akıntının cilde doğru gelmemesi ve dış yaranın iyileşmesi sağlanabilmektedir.
Fistülün içinin kazıyarak temizlenmesi ve oluşan tünelin içini doku yapıştırıcılar veya sert doku oluşumunu tetikleyen Fistül tıkacı (tıpa, Plug, mesh) ile doldurulması da geniş kullanım alanı olan başka bir tekniktir.
Kameralar ile fistül kanalının içine girerek (Fistüloskopi) içini tamamen temizlemek ve kalan dokunun elektriksel enerji (elektrokoter), Lazer enerjisi veya radyo dalgaları (RF) ile yakarak dokuların birbirine yapışarak iyileşmesini sağlamak günümüzde gittikçe daha da sık kullanıma alınan modern, ağrısız, hızlı iyileşmeyi sağlayan ve tekrarlama oranları klasik cerrahiden daha yüksek olmayan teknikler de mevcuttur.
