Kornea Nakli Nedir?

Hayat boyu karşılaşılan çeşitli sağlık sorunlarının etkisiyle vücudumuzdaki doku veya organlarda farklı düzeylerde hasarlar gelişebilir. Organ yetmezliklerinin tedavisinde çeşitli tedavi yöntemler uygulanabilse de son dönem doku ve organ yetmezliklerinde asıl tedaviyi doku veya organın donörden (verici) alıcıya nakledilmesi oluşturur. Kornea nakli de gözün önemli bir bölümü olan kornea dokusunun yenilenmesi için tedavide uygulanan yöntemler arasında yerini almıştır.

Kornea Nakli Nedir?

Kornea; göz küresinin en ön kısmında yer alan, şeffaf, kubbe şeklindeki bir dokudur. Kornea, dış dünya ile gözün arasındaki bağlantıyı sağlayan, görüntünün algılanması için gereken ışığın göze ilk iletildiği ve ışığın kırılmaya uğradığı bölgedir. Kornea tarafından kırılan ışık, göz bebeği üzerinden gözün iç kısmına iletilir. Burada göz merceği tarafından ikinci kez kırılan ışık, retinada net görmenin gerçekleştiği sarı noktaya odaklanır. Sarı noktada oluşan görüntü reseptör hücreler tarafından sinir hücrelerine aktarılır ve beynin görme merkezine iletilerek algılanır.  Net görüntünün oluşabilmesi için sağlıklı bir korneaya ihtiyaç vardır. Kornea dokusu doğrudan kanlanma göstermez. Bunun yerine, kornea ile gözün renkli tabakası olan iris arasında kalan boşluktaki vücut sıvısından difüzyon yoluyla besin ve oksijen elde eder.

Kornea nakli ise korneanın etkilendiği çeşitli sağlık problemleri nedeniyle yapısı bozulan hasarlı korneanın alınıp, verici (donör) vücuttan temin edilen kornea dokusunun hastaya nakledilmesini ifade eder. Kornea naklinde kornea dokusunun tamamı veya sadece üst katmanı nakledilebilir. Az sayıdaki seçilmiş vakalarda, yapay kornea dokuları nakil işleminde kullanılabilir.

Kornea nakli donörleri hayatını kaybeden kişiler arasından seçilir. Bununla birlikte, hastalık öyküsü ve sağlık durumu belli olmayan ya da bilinmeyen nedenlerle hayatını kaybeden kişiler donör olarak kabul edilmez. Bu gibi durumlarda kornea, diğer vücut dokuları gibi enfeksiyon hastalıkların bulaşmasına neden olabileceği gibi donörün olası kronik hastalıkları nedeniyle zarar görmüş olabilir. Kornea dokusu böbrek veya karaciğer dokusu gibi doku uyumu gerektirmediğinden kolaylıkla nakledilebilir.

Kornea nakli genel olarak başarıyla uygulanan bir cerrahi prosedür olsa da çeşitli riskler ve komplikasyonlar barındırabilir. Bu sebeple naklin alanda uzmanlık sunan merkezlerde, donanımlı sağlık personelleri tarafından uygulanması önemlidir. Kornea naklini göz hastalıkları (oftalmoloji) uzmanı olan cerrahlar gerçekleştirir.

Kornea Nakli Kimlere Yapılabilir?

Kornea dokusunun bir kısmının veya tamamının nakledilmesi, genellikle kornea dokusunun geri dönüşümsüz olarak zarar gördüğü sağlık sorunları nedeniyle gündeme gelir. Bu bakımdan, aşağıdaki hastalıklara sahip olan kişilerde kornea nakli yapılması gerekebilir:

• Korneanın doğuştan veya sonradan dışa doğru kıvrılmasıyla meydana gelen şekil bozukluğu (keratokonus),
• Fuchs distrofisi gibi doğuştan kornea yapısının bozuk olduğu hastalıklar,
• Kornea dokusunun incelmesi veya yırtılması,
• Enfeksiyon, fiziksel travma gibi etkenler nedeniyle korneanın zedelenmesi,
• Kornea ödemi sebebiyle korneanın oksijen desteğinin kesilmesine bağlı doku veya fonksiyon kaybı,
• Tıbbi tedaviye yanıt vermeyen kornea ülserleri,
• Daha önce göze uygulanan girişimsel veya cerrahi işlemler nedeniyle korneanın geri dönüşümsüz olarak zarar görmesi.

Kornea Nakli Süreci Nasıl İşler?

Kornea naklinin hangi düzeyde ve hangi yöntemle yapılacağı, uzman doktorun değerlendirmesi ile birlikte altta yatan sağlık sorununa göre karar verilir. Bu bakımdan kornea nakli aşağıda özetlenen yöntemler kullanılarak tatbik edilebilir:

Tam Kat Kornea Nakli (Penetran Keratoplasti)

Kornea dokusunun tüm katlarıyla birlikte alınıp orijinal dokuya tam olarak uygun bir yeni kornea dokusunun tüm katlarıyla nakledilmesi işlemini ifade eder. Nakledilen doku minik sütürler yardımıyla yerine dikilir ve ameliyat sonrası kontrollerde cerrah tarafından alınmak üzere takip edilir.

Endotelyal Keratoplasti

Bu işlemde, korneanın hastalıklı olan alt tabakaları çıkarılırken sağlam olan üst katmanları bırakılır. Korneanın altında yer alan ön ve korneanın beslenmesiyle iyileşme fonksiyonlarından sorumlu descemet zarının hasarlı bölümü, endotelyal keratoplasti işlemiyle çıkarılır ve donörden alınan doku ile değiştirilir. İşlem korneanın üçte birini kapsayacak olursa descemet stripping endotelyal keratoplasti (DSEK) olarak isimlendirilirken, daha ince bir katmanın çıkarılması ile yapılan, daha yaygın cerrahi işleme descemet membran endotelyal keratoplasti (DMEK) adı verilir.

Anterior Lamellar Keratoplasti (ALK)

Korneanın hastalıklı üst katmanlarının çıkarılıp, alt katmanlarının sağlam bırakıldığı cerrahi işlem olarak tanımlanır. İşlemin derin kornea tabakalarına kadar geniş yapıldığı durumlarda derin anterior lamellar keratoplastiden (DALK) olarak adlandırılır. Yüzeysel yapılan anterior lamellar keratoplastide ise (SALK) daha ince kornea tabakaları çıkarılır. Çıkarma işleminden sonra donörden alınan doku hastaya nakledilir.

Yapay Kornea Nakli (Keratoprotez)

Seçilmiş vakalarda, donörden alınan kornea dokusunun hastada kullanılamaması halinde, laboratuvarda yapay olarak üretilmiş bir kornea dokusu nakledilebilir.

Kornea nakli genel veya lokal anestezi altında uygulanabilir. Cerrahi işlem her seferinde tek bir göz için uygulanır. Ameliyat sonrası ağrı kontrolü ve enfeksiyonların önlenmesi adına ilaç tedavileri verilebilir. İşlem sonrası dönemde cerrahi bölgesindeki iyileşme sürecinin yan etkilerine bağlı şekilde gözde ağrı, kızarıklık, ışığa ciddi şekilde hassasiyet, gözde sulanma, yanma ve batma şikayetleri gelişebilir. Nakil yapılan gözün fiziksel etkenlerden korunması için koruyucu ekipmanlar kullanılabilir.

İşlem sonrası hastaların görme yeteneği büyük ölçüde düzeltilerek görme kaybı giderilir. Bununla birlikte, yeni kornea dokusunun vücuda alışma sürecinde görme yeteneği zamanla tekrar bozulabilir. Bu durumda görme kusurlarının ek işlemler veya tedavi yöntemleriyle giderilmesi gündeme gelebilir.

Kornea Naklinin Riskleri Nelerdir?

Kornea nakli sonrası çeşitli komplikasyonların gelişme riski bulunur. Bununla birlikte, kornea nakli tüm dünyada başarıyla uygulanan bir prosedür olup bu işleme bağlı komplikasyonlar nadir görülür. Nakledilen kornea dokusu yaklaşık 10 yıl boyunca sağlıklı bir şekilde vücutta varlığını sürdürebilir.

Tüm bu bilgiler ışığında, cerrahi sırasında veya sonrasında aşağıdaki sağlık problemleri hastalarda izlenebilir:

• Göz enfeksiyonları,
• Nakledilen kornea dokusunun anatomik özelliklerine bağlı olarak göz içi basıncın artması (glokom),
• Cerrahi yapılan bölgenin tam iyileşmemesi veya sorunlu şekilde iyileşmesi,
• Nakledilen kornea dokusunun vücut tarafından reddedilmesi veya iyi beslenememesine bağlı kaybı,
• Kanama,
• Göz dokularının zarar görmesi, retinaya ait problemler, retina ayrılması,
• Ameliyat sonrası takipte gözde astigmatizm, yakını veya uzağı görememe gibi kırma kusurlarının gelişmesi.

Nakil sonrası kornea dokusu vücut tarafından yabancı olarak algılanarak reddedilebilir veya korneanın beslenmesi ve oksijen desteğindeki yetersizlik nedeniyle dokuda ölüm ve kayıp görülebilir. Kornea dokusunun reddedilmesi veya kaybı sonucunda hastalarda görme kaybı, gözde ağrı, kızarıklık, ışığa hassasiyet gibi klinik semptomlar gelişebilir.