Tüberküloz (Verem) Nedir?

Verem, “Mycrobacterium tuberculosis” mikrobunun bulaşmasıyla oluşan bulaşıcı ve tedavi edilmezse öldürü olabilen bir hastalıktır. Solunan hava ile birlikte akciğerlere giren verem bakterisi (mikrobu) hastalığa yol açar. Bağışıklık sistemi hücreleri, verem mikrobu ile savaşmalarına rağmen mikropların tamamını genellikle yok edemez.

Verem mikrobunu vücuda girerek akciğerlerde boşluklar (yaralar) oluşmasına sebep olur. Verem en çok akciğeri olmak üzere omurga, kalça kemikleri, lenf düğümleri, beyin zarı, göğüs ve karın boşluğu, böbrek ve üreme sistemlerini de etkileyip hastalık oluşturabilir.

Tüberküloz Belirtileri

Tüberküloz hastalığı başlangıcında hafif bir öksürük görülürken, bazen hiçbir belirti de vermeyebilir. Hatta fizikî muayene esnasında hastada hiç patolojik bulgu görülmeyebilir. Buna karşın hastalık belirtileri genellikle şunlardır:

• Sırt ve göğüs ağrısı,
• Akşamları yükselen hafif ateş,
• Gece terlemeleri,
• Çabuk yorulma ve halsizlik,
• Kilo kaybı,
• Boyun bölgesindeki lenf bezlerinde görülen büyüme.

Tüberküloz bağırsak, boşaltım sistemi, bademcik, deri, omurga, böbrek ve karın gibi çeşitli organlar ile sistemleri tutarak farklı klinik tablolar ortaya çıkarabilir. Bu tür organların etkilenmesi ile ortaya çıkan belirtiler genellikle şunlardır:

• Karın ağrısı ve karın bölgesinde elle hissedilen kitle,
• İshal ve/veya emilim bozuklukları,
• Karaciğer ya da dalakta büyüme,
• Karın bölgesinde sıvı birikmesi,
• Kalça, diz veya kemik gibi eklemlerde iltihaplanma,
• Tutulma yaşanan bölgeye yakın olan lenf bezlerinde büyüme.

Tüberküloz (Verem) Testi Nasıl Yapılır?

Tüberküloz, hastalık şikayetleri olan 15 gün ve üzeri öksürük, yüksek ateş ve göğüs ağrısı, halsizlik, hızlı kilo kaybı, gece terlemesi ile ileri dönemde kanlı balgam görülmesi ile birlikte seyreder. Hastalık belirlenmesi için 2 tane tıbbî test yapılır. Bu testler kan testi ve deri testidir.

Cilt testi (PPD testi)  yapılırken, cilt altına çok az miktarda tüberküloz proteini enjekte edilir. Enjekte yapılan bölge kaşınsa dahi, kaşınmaması gerekir. Aksi halde test sonuçlarının okunması güçleşir. Bu bölgede oluşan sert bir yumru ya da şişlik verem mikrobunun varlığını gösterebilirken, sadece kızarıklık görülmesi normal olarak yorumlanır.

Kan testi ile yapılan tüberküloz tanısında hastadan kan örneği alınır ve bağışıklık sisteminin hastalık nedeni olan bakterilere nasıl tepki verdiği izlenir.

Tüberküloz Testi Kaç Günde Sonuçlanır?

Tüberküloz hastalığı tanısı için yapılan cilt testi sonuçları için 2 veya 3 gün beklenmesi gerekmektedir. Buna karşın kan testi ile yapılan incelemelerde sonuç 24 saat içinde belli olmaktadır.

Tüberküloz Nasıl Bulaşır?

Tüberküloz mikrobu, aktif verem hastalığı olan bir kişinin öksürmesi, hapşırması ya da konuşması ile havaya yayılır. Uzun süre havada canlı olarak asılı kalabilen mikroplar, başka bir kişi tarafından solunduğu anda önce akciğerlere iletirken, daha sonra kan yolu ve lenf akımıyla vücudun başka organlarına da gidebilir. Tüberküloza hastalığına genellikle bu hastalığa sahip bir kişi ile uzun süre kapalı bir yerde birlikte bulunmak suretiyle yakalanılır. Ayrıca çok nadir olarak hasta sığırların sütleri ile bu sütlerden yapılan ürünlerle de bulaşmaktadır. Tüberküloz mikrobu, yemek tabaklarından, bardaklardan, diğer nesnelerden, kan veya cinsel ilişki yolu ile başkalarına bulaşmaz.

Toplumda vereme yakalanma riski fazla olan bazı gruplar vardır. Bunlar;

• Sağlık görevlileri,
• Alkol bağımlıları,
• Yaşlılar,
• Tutuklu ve hükümlüler,
• Çeşitli kurumlarda (yurt, huzur evi, ıslah evi, koğuşlar vs) kalan ve çalışan kişiler,
• Genel yaşam standartlarının altında ve kalabalık ortamlarda yaşayan kişiler,
• HIV virüsü taşıyan ve AIDS olan kişiler,
• Bağışıklık sistemi zayıf olan ve özellikle uzun süre kortizon kullanan kişiler,
• Şeker hastaları,
• Ağır böbrek ya da karaciğer hastalığı bulunan kişiler.

Tüberküloz mikrobunun belirti vermeye başladığı süre farklılık göstermektedir. Mikrobu alan kişide bazen 1-2 ay, bazen birkaç yıl, bazen de onlarca yıl sonra hastalık gelişebilir veya hiç gelişmeyebilir.

Tüberküloz Tedavisi

Tüberküloz tedavisi için tercih edilen ilaçlar, özellikle hastalık başlangıç evresinde yüksek seviyede iyileştirici etki gösterir ve hasta hızlı şekilde sağlığına kavuşur. Kullanılan ilaçların yan etkilerinin az olması ve kolay ulaşılabilir olması büyük şanstır.

Tüberkülozun kesin tedavisi ve tekrarlamaması için tedavi sürecinin en az 6 ay olması gerekir. Bazı durumlarda bu süre 9 ila 12 ay a kadar uzatılabilir. Tedavi süresince ilaçların düzenli olarak ve belirlenen süre boyunca kullanılması gerekir. Şayet düzenli kullanım aksatılırsa, hastalık tedavisi zor ve dirençli tüberküloza dönüşebilir.

Tüberküloz tedavisinde belirlenen ilaçların yeterli süre boyunca ve düzenli olarak kullanılması için Dünya Sağlık Örgütü, her bir hasta için eğitimli bir kişinin ilaç takibi yapması gerektiğini önerir. Doğrudan Gözetimli Tedavi Sistemi adı verilen bu uygulama tüm dünyada standarttır ve “Directly Observed Therapy - Short Course” yani “Doğrudan Gözetim Altında Kısa Süreli Tedavi” adı ile bilinir.

Tüberküloz tedavisinde ilaç kullanımı yanı sıra beslenme, istirahat ve hava değişimi gibi unsurların çok önemli olmadığı bilinir. Önemli olan verem ilaçlarının düzenli ve yeterli süre kullanılmasıdır. Tedavi sürecinin hastanede yapılması, özellikle bulaşıcılık açısından en doğru karar olur. Ancak daha hastalık başlangıç evresinde ise tedavi süreci ayakta da devam edebilir.

Tüberkülozlu hastaların takibini Göğüs Hastalıkları Klinikleri'nde uzman doktorlar ya da Verem Savaş Dispanser'i yapmaktadır. Ayrıca tüm tüberküloz hastalarının İl Sağlık Müdürlüğü başta olmak üzere hastanın ikamet ettiği bölgedeki Verem Savaş Dispanseri'ne bildirimi yasalar ile zorunlu tutulmaktadır.

Tüberküloz İlaçları Hakkında

Tüberküloz tedavisinde kullanılan ilaçlar 1. sınıf ilaçlar, 2. sınıf ilaçlar ve 3. sınıf ilaçlar olarak üçe ayrılır. Sıklıkla tedavi için kullanılan ilaçlar ve özellikleri şunlardır:

Tüberküloz tedavisi 1. sınıf ilaçları:

Rifampisin: Hücre içinde ve dışında hızlı etkili yapan önemli tüberküloz ilaçlarından biridir.

İzoniazid: Tedavi için kullanılan ilaçlar arasında en güçlüsüdür. Basiller üzerinde hızlı etki yapar.

Etambutol: Birinci sınıf ilaçlar karşısında artan bakteriyel dirence karşı geliştirilmiştir.

Streptomisin: Tüberküloz tedavisi için özel geliştirilen, major roldeki protein sentezini inhibe eden birincil bir ilaçtır.

Pirazinamid: Oldukça kuvvetli ilaçlardan biri olan Pirazinamid, hem çoğalma sürecindeki hem de dominant hale gelmiş mikrobakterilerin yok edilmesi üzerinde etkilidir.

Tüberküloz tedavisi 2. sınıf ilaçları:

Etionamid: Diğer ilaçların etkinliğini artırmak için kullanılan ikinci sınıf ilaçlardan biridir.

Paraminosalisilik: Etkisi dar bir ilaç olsa da folik asidi kompetitif olarak bloke etme yeteneğine sahiptir.

Tiasetazon: Genellikle gelişmekte olan ülkelerde yaygın olarak kullanılan ve ulaşılabilir bir ilaçtır.

Sikloserin: Bölünen dozlarda verilen ilaç aynı zamanda geniş spektrumlu bir antibiyotiktir.

Kanamisin: Yalnızca direnç mikroorganizmalarındaki mikrobakterilerin sebep olduğu hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır.

Tüberküloz tedavisi 3. sınıf ilaçları:

Rifabutin: Tüberküloz için geliştirilen spesifik destekleyici bir ilaçtır.

Makrolid: Hızlı direnç gösteren ilaç, enfeksiyonlara karşı klinik olarak etkilidir. Hastayı enfeksiyona karşı koruması ile bilinir.

Fluorokinolon: Diğer ilaçlar ile etkileşim halinde ilerleyen ve DNA inhibisyonu yapan bakterilere karşı etki gösteren bir ilaçtır.

Klofazimin: Tüberküloz tedavisinde yaygın şekilde kullanılan ilaç, dokularda birikme özelliği ile aktiftir.