Her yaşta görülebilen çinko eksikliği, ileri seviyeye geldiğinde farklı sağlık problemlerinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle, vücutta depolanamayan çinkonun çeşitli besinler aracılığıyla dışarıdan alınması gerekir. Çinko beslenme yoluyla günlük yeteri oranda alınsa da bazı durumlarda çeşitli kronik hastalıklara bağlı olarak vücut tarafından emilemez.
Çinko Eksikliği Nedir?
Çinko, bazı gıdalarda doğal olarak bulunan ve vücut için gerekli olan temel bir mineraldir. Hücresel metabolizmada görev alan çinko, çeşitli enzimlerin katalitik aktivitesi için gereklidir. Aynı zamanda, bağışıklık sistemi, yaraların iyileşmesi, protein ve DNA sentezi ve hücre bölünmesinde görev alır. Hamilelik, çocukluk ve ergenlik dönemlerinde büyüme ve gelişmeyi destekler. Özellikle tat ve koku duyusunun gelişmesini sağlar.
Vücut sistemlerinde pek çok farklı şekilde rol alan çinkonun vücutta uzun süreli olarak depolanması mümkün değildir. Bu nedenle, çeşitli gıdalar ya da takviyelerle dışarıdan alınması gerekir.
Bazı nedenlere bağlı olarak, günlük yeterli miktarda çinko vücuda alınamaz. Bu durumda çinko eksikliği görülür.
Çinko Eksikliği Neden Olur?
Çinko eksikliği temelde yetersiz ve dengesiz beslenme ile ilişkili bir durumdur. Pek çok besin kaynağının içinde çinko bulunur. Hayvansal ürünler, tahıllar, sebze ve meyveler ve deniz ürünleri çinko yönünden zengin besin gruplarına örnek verilebilir. Dolayısıyla, bu gıdaların yeterli miktarda tüketilmemesi sonucu çinko eksikliği görülebilir. Çinko yönünden en değerli besin grubu hayvansal gıdalar olduğu için vegan ve vejetaryen bireyler çinko eksikliği açısından risk grubunda bulunabilir. İleri yaştaki bireyler, hamile ya da emziren kadınlar ve 6 aydan büyük olup yalnızca anne sütüyle beslenen bebekler de risk grubunda yer alır.
Bunun yanı sıra, çeşitli kronik hastalıklar da çinkonun vücut tarafından yeterince emilememesine neden olabilir.
Çinko eksikliğinin diğer nedenleri arasında gün içinde çok yoğun spor yapmak ve aşırı alkol tüketimi bulunur.
Çinko Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Çinko, vücutta hücre üretimi ve bağışıklık sisteminin fonksiyonlarında görev alır. Büyüme, gelişme ve üremenin bir parçası olan çinkonun eksikliği yeni hücrelerin üretilememesine neden olabilir. Çinko eksikliğinde görülebilecek belirtiler şu şekilde sıralanabilir:
• Nedeni belli olmayan kilo kaybı
• Tat ve koku duyusunda azalma
• Ciltte açık ya da iyileşmeyen yaralar
• İştah kaybı
• İshal
• Saç dökülmesi
• Bağışıklık sisteminin zayıflamasına bağlı olarak sık sık enfeksiyon hastalıklarına yakalanma
• Bebek ve çocuklarda gelişim geriliği
• Ruhsal değişimler
• Ten renginde sararma
• Cinsel isteksizlik
• Yüz başta olmak üzere vücudun çeşitli bölgelerinde ortaya çıkan akneler
• Testosteron hormonunda azalma
Çinko eksikliği genel olarak büyüme geriliği, iştahsızlık ve bağışıklık sisteminin fonksiyonlarını kaybetmesine neden olur. Şiddetli vakalarda ise saç dökülmesi, cinsel olgunlaşmanın gecikmesi, ishal ya da göz ve deri lezyonlarına neden olabilir. Bireylerde kilo kaybı ve zihinsel uyuşukluk da görülebilir.
Çinko Eksikliği Nasıl Anlaşılır?
Çinko eksikliğinde görülen belirtilerin çoğu yalnızca çinko eksikliğiyle ilişkili değildir. Bu nedenle, kesin tanı için fiziki muayene ve çeşitli testlere başvurulması gerekir. Çinko, protein ve nükleik asitlerin bir bileşimi olarak vücuda yayılır. Dolayısıyla, bu mineralin vücut içerisinde ne kadar bulunduğunun ölçülmesi için laboratuvar tahlilleri yeterli değildir. Plazma ve serum çinko seviyeleri ise vücuttaki genel çinko düzeyi hakkında bilgi verebilir. Ancak, bunlar da homeostatik kontrol mekanizmaları nedeniyle hücresel düzeyde veri sunamaz.
Çinko eksikliğinin klinik etkileri anormal laboratuvar verileriyle anlaşılır. Bireylerin çinko takviyesine ihtiyaç duyup duymadığı belirlenirken dikkate alınması gereken bazı faktörler bulunur. Bu faktörler, bazı risk faktörleri ve bireylerde ortak görülen belirtiler olarak ikiye ayrılabilir. Günlük yetersiz kalori alımı ya da dengesiz beslenme, aşırı alkol tüketimi veya sindirim sistemi hastalıkları risk faktörlerini oluşturur. Bebek ve çocuklarda gelişim ve büyümenin akranlarına göre yavaş olması da dikkate alınması gereken bir durumdur. Bu verilere göre yapılan değerlendirme sonucunda, bireylerin çinko takviyesi almasına karar verilebilir.
Çinko Eksikliği Hangi Hastalıklara Neden Olabilir?
Vücudun günlük ihtiyaç duyduğu çinkonun alınamaması ya da çinko eksikliğinin tedavi edilememesi gibi durumlarda bazı hastalıklar gelişebilir. Özellikle ileri derece çinko eksikliğine eşlik eden bazı hastalıklar şu şekildedir:
• Anemi (kansızlık)
• İnfertilite (kısırlık)
• Yumurtalık kanseri, cilt kanseri, lösemi ve bağırsak kanseri gibi bazı kanser türleri
• Enfeksiyon hastalıkları
• Felç ya da kalp krizi
• Diyabet
• Obezite
• Gece körlüğü
Çinko Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Çinko eksikliği; tanısı konduktan sonra kolay tedavi edilebilen bir rahatsızlıktır. Bununla birlikte, bireylerin beslenme alışkanlıklarında uzun dönemli değişiklikler yapması gerekir.
Çinko yönünden zengin olan bazı besin grupları şu şekildedir:
• Kırmızı et, kümes hayvanları ve deniz ürünleri gibi et çeşitleri
• Süt, peynir ve yoğurt gibi süt ürünleri
• Barbunya, mercimek ve nohut gibi baklagiller
• Kinoa, yulaf gibi tam tahıllı ürünler
• Mantar, kuşkonmaz gibi sebzeler
• Kuruyemişler
• Yumurta
Özellikle hayvansal gıdalarda bulunan çinko vücut tarafından çok hızlı emilir. Bu nedenle, bireylerin daha yavaş emilen tahıllar gibi besin gruplarını tüketmeden önce, günlük çinko miktarını aşmamak koşuluyla hayvansal gıdalar tüketmesi tavsiye edilir.
İleri derecede çinko eksikliğinde çinko takviyeleri de alınabilir. Bu takviyelerin çinko eksikliği görülmeden alınması sakıncalıdır. İçeriklerine göre takviyeler, antibiyotikler ya da idrar söktürücü ilaçlarla etkileşime girebilir. Bu nedenle, bu takviyeleri kullanmadan önce mutlaka uzman bir doktora danışmak gerekir.
