Stres Kırığı Nedir?

Günlük yaşam aktiviteleri esnasında vücut sağlığını olumsuz etkileyen durumlar meydana gelebilir. Fiziksel aktiviteler kas-iskelet sistemini oluşturan dokularda zedelenmelere veya yaralanmalara neden olabilir. Yaralanmanın şiddetine bağlı olarak kas-iskelet dokularında fonksiyon kaybı veya aksamalar yaşanabileceği gibi hayat kalitesi ciddi anlamda olumsuz etkilenebilir. Bu doğrultuda, özellikle tekrarlayıcı fiziksel aktivitelerin etkisiyle kemiklerde görülen zedelenmelerden biri stres kırıklarıdır.

Stres Kırığı Nedir?

Stres kırığı, tekrarlayan fiziksel aktivitelerin sonucunda kemiklerde görülen çatlaklara ve ufak çaplı kırıklara denir. Sağlıklı kemiklerde sürekli tekrarlanan yüksek enerjili hareketlerin sonucunda kemiklerin hareket yönünde en yüksek kuvvete maruz kalan bölgesinde çatlaklar şeklinde kendini gösterir. Bunun yanında kemik erimesi gibi kemiğin yapısında zayıflamaların yaşandığı sağlık problemlerine sahip hastalarda günlük yaşam aktiviteleri esnasında da stres kırıkları meydana gelebilir.

Stres Kırığı Neden Olur?

Vücudumuzda vücut ağırlığının en çok kuvvet uyguladığı kemikler bacak ve ayak kemikleridir. Özellikle koşma, zıplama veya merdivenden inme-çıkma hareketlerinde bu bölgede yer alan, yerle temas halinde olan kemiklere tekrarlayıcı şekilde kuvvet uygulanır. Bunun dışında vücut ağırlığının normalden fazla olduğu obez kişilerde, ağır yük taşıyanlarda veya sportif aktivitelerde bulunanlarda kemiklere uygulanan kuvvet arttığı için kemik yapısında zedelenme ve yaralanma ihtimali artar.

Kemikler uzun süre maruz kaldıkları bu yineleyici kuvvete karşı mukavemet gösterebilmek için sürekli yenilenme ve değişim sürecindedir. Bu bağlamda kemik dokusu sık sık maruz kaldığı kuvvetlere karşı uygun direnci gösterecek şekilde anatomisini düzenler, kemiği meydana getiren mineralleri rezorbe edip tekrar düzenleyerek doku yapısını korur. Böylece kemiklerde kuvvet uygulanan bölgelerde mineralleşme artarken kuvvet uygulanmayan bölgelerde kemik yapısı daha seyrek bir hal alır. Ancak, kısa zaman içinde kemiğin, uygulanan kuvvete karşı yeterli direnci gösteremeyeceği hallerde, özellikle vücut ağırlığını taşıyan kemiklerde tekrarlayıcı, hızlı gerçekleşen, anatomik açıdan zorlayan ve yüksek enerjili fiziksel aktivitelerin yapılması sonucu ufak çaplı hasarlanmalar ve kırıklar gerçekleşebilir; aşağıdaki durumlarda stres kırığı gelişme riski artar:

• Fiziksel aktivite: Normalde vücudun alışkın olduğu fiziksel aktivitenin çok ötesinde, yoğun egzersize maruz kalan kemik dokusunda kırık gelişme riski artar. Bu bakımdan birden çok fazla fiziksel aktivitede bulunmak önemli bir risk faktörüdür. Bunun yanında basketbol, uzun koşu, yüksek atlama, jimnastik, dans, tenis gibi sporlarla uğraşan kişilerde tekrarlayıcı, yüksek enerjili aktiviteler yapıldığından stres kırığı gelişme riski artar.
• Kadın cinsiyet: Kadınlardaki kemik yapısı erkeklere göre daha zayıftır. Özellikle adet döngüsüyle ilişkili olarak kemiklerin zarar görme yatkınlıklarında da artış görülebilir. Bu nedenlerle kadın cinsiyet stres kırığı gelişimi açısından risk faktörüdür.
• Kemik hastalıkları:Osteoporoz veya kemik erimesi, osteogenesis imperfecta gibi kemik yapısında zayıflık oluşturan hastalıkların varlığında stres kırığı daha kolay gelişir.
• Anatomik bozukluklar: Ayaktaki anatomik arkların, kıvrımların veya anatomik bölgelerin kemiklerdeki stres noktalarına uygulanan kuvveti artırma yönünde yapı göstermeleri stres kırığı gelişimini kolaylaştırabilir.
• Yetersiz beslenme: Kemiklerin güçlenmesinde etkisi olan kalsiyum, fosfor, D vitamini gibi mineral ve vitaminler yönünden fakir şekilde beslenen kişilerde kemiklerde stres kırığı gelişimi kolaylaşır.
• Geçirilmiş kırık öyküsü: Daha önce stres kırığı geçirme öyküsü olan hastalarda kemik yapısı kırığa bağlı olarak zayıfladığı için tekrar stres kırığı gelişme riski artar.

Stres Kırığı Belirtileri Nelerdir?

Stres kırığı fizyolojik ve anatomik olarak vücut ağırlığına ait kuvveti en çok göğüsleyen ayak ve bacak kemiklerinde ortaya çıkar. Stres kırığı belirtileri, kırığın ilk geliştiği dönemde ciddi olarak başlamayabilir. Aynı bölgenin tekrarlayıcı şekilde fiziksel aktiviteye maruz kalması sonucu belirtiler günler içinde şiddetlenebilir. Bu doğrultuda stres kırığı gelişen kişilerde etkilenen kemik dokusunda aşağıdaki belirtiler izlenebilir:

• Etkilenen bölgede hareketle veya kemiğe kuvvet uygulamayla artan ağrı
• Etkilenen bölgede şişlik ve hassasiyet
• Dokuda kızarıklık ve ısı artışı
• Ekleme yakın görülen kırıklarda ağrıya bağlı eklem hareketlerinde kısıtlılık

Stres Kırığı Tanısı Nasıl Konur?

Kemik dokularda stres kırığının tespit edilmesinde en önemli nokta klinik şüphenin varlığıdır. Hastadan alınan ayrıntılı öykü ve etkilenen uzuvdan elde edilen fizik muayene bulguları hekimin tanıya yönelik incelemelerini belirler. Bunların dışında tanının kesinleştirilmesi için belirli görüntüleme yöntemlerinden yararlanılabilir. Ayrıca gerekli hallerde bazı laboratuvar tetkikleri stres kırıklarının detaylı incelemesinde değerli veriler sunabilir.

Kemiklerdeki kırıkların tespitinde geleneksel yöntem direk röntgen grafileridir. Etkilenen kemiğin iki yönlü veya daha fazla açıdan röntgen grafisi ile incelenmesi yoluyla çatlaklar veya kırıklar gözle görülebilir. Bununla birlikte stres kırıklarının geliştiği erken dönemde kırıklar röntgen grafilerinde kolaylıkla tespit edilemeyebilir. Grafide kırıkların net olarak seçilebilmesi uzun dönem kemikte yaşanan değişiklikler sonucunda mümkün olabilir.

Erken dönemde stres kırıklarının tespitinde en etkili yöntem manyetik rezonans görüntüleme ya da MR’dır. MR ile kemik ve çevresindeki yumuşak dokular detaylı şekilde incelenebilir. MR dışında radyoaktif maddelerin damar yoluyla verilmesinin ardından kemiklerin nükleer yöntemlerle incelendiği kemik tarama testleri de ufak çaplı kırıkların tespitinde oldukça duyarlıdır.

Stres Kırığı Tedavisinde Neler Yapılır?

Stres kırıklarının tedavisinde en önemli aşama kemiğin istirahat ettirilmesi ve stres kırığını artıracak aktivitelerden kaçınılmasıdır. Bunun dışında kemiğin uğradığı yük ve kuvvetin azaltılmasına yönelik kemik dokusuna uygulanacak atel ve ortezler tedavi başarısını artırabilir. Bunun dışında ciddi kırıklarda kemiğe yönelik belirli cerrahi girişimlerin yapılması gerekebilir. Özellikle sporcularda görülen stres kırıklarında iyileşmenin hızlandırılmasına yönelik girişimsel yöntemlerden sıklıkla yararlanılır.

Kırığa bağlı hastalarda görülen ağrı ve hareketlerde hassasiyet gibi belirtilerin giderilmesinde genellikle ağız yoluyla veya topikal olarak uygulanan ağrı kesici, anti-inflamatuvar tedaviler reçete edilir. Ayrıca bazı fizik tedavi uygulamaları yoluyla kemik çevresindeki yumuşak dokuların güçlendirilerek kemiğe binen yükün azaltılması ve ağrının giderilmesi mümkün olabilir.