Özellikle yaz aylarında yüksek sıcaklık ve nem ortalaması nedeniyle güneş çarpması vakaları görülmektedir. Çocuk ve bebekler de dahil olmak üzere her yaştan bireyi etkileyebilen güneş çarpması yüksek ateş, mide bulantısı, kusma ve bilinç kayıpları gibi belirtilerle kendini göstermektedir. Vücut sıcaklığı anormal seviyede seyreden bireylere ilk yardım uygulamaları ile hemen müdahale edildiği takdirde kalıcı hasarların önüne geçilebilmektedir.
Güneş Çarpması Nedir?
Güneş ışınlarının en dik açı ile geldiği yaz ayları başta olmak üzere yüksek derecede sıcaklıklarda güneş ışığı altında fazla kalma nedeniyle vücut ısısının anormal seviyelere çıkması güneş çarpması olarak adlandırılmaktadır. Vücut mekanizmasını ve sistemleri olumsuz yönde etkileyen yüksek sıcaklık, özellikle öğle vakitlerinde daha çok görülmektedir. Rüzgar görülmeyen havada daha da etkili olan sıcaklık, vücudun terleme ya da su kaybetme mekanizmasını bozarak kalıcı tahribatlara ve hatta ölüme bile neden olabilmektedir.
Çok sıcak havalarda vücut mevcut ısısını koruyabilmek amacıyla terleme yöntemini kullanmaktadır. Terlemenin tam olarak gerçekleşememesi vücutta sodyum ve klor kaybına neden olmakta, sonucunda da güneş çarpması yaşanmaktadır.
Güneş çarpmasının en önemli nedeni yüksek sıcaklık olsa da nem oranı da etkili faktörlerden biridir. Genellikle 40°C’nin üzerindeki sıcaklıklarda görülen güneş çarpması, daha düşük sıcaklıklarda ise yüksek nem oranı nedeniyle bireylere etki etmektedir. Bunun yanı sıra sıcak havada kalın kıyafetler kullanmak, güneş altında alkol almak ve bir anda fazla yiyecek tüketmek de güneş çarpmasına neden olabilmektedir.
Güneş çarpması her yaş grubunda görülse de bazı yaş aralıkları risk grubunda yer almaktadır. 4 yaş altındaki çocuklar ve 65 yaş üzerindeki bireylerde güneş çarpması vakaları daha çok görülmektedir. Aynı zamanda böbrek yetmezliği, yüksek tansiyon (hipertansiyon), kanser, obezite hastaları, kronik rahatsızlıkları bulunanlar ve çeşitli psikolojik rahatsızlıklara sahip bireyler de risk grubu içinde yer almaktadır. Hamilelik dönemindeki kadınların da yüksek sıcaklıklarda güneş çarpmasına karşı önlem alması gerekmektedir.
Güneş Çarpması Belirtileri
Güneş çarpması mide bulantısı, kusma, yüksek ateş ve baş ağrısı gibi ilk evrede yaygın olarak görülen belirtilerle kendini göstermektedir. Müdahale edilmediği durumlarda ise farklı ve daha şiddetli güneş çarpması belirtisi de ortaya çıkmaktadır. Özellikle ateşin 40°C’nin üzerine çıkması ile meydana gelen havale durumu, cilt üzerinde kızarıklıkların oluşması ve nefes almada güçlük çekme gibi belirtiler sıcak koması olarak adlandırılmaktadır.
İleri evrede çok tehlikeli olabilen ve bireylerin hayatını kaybetmesine neden olabilen güneş çarpması, sinir sistemine kalıcı hasar verebilmektedir.
Güneş çarpmasında görülen yaygın belirtiler aşağıdaki gibidir:
- Ateşin 40°C’nin üzerine çıkması,
- Deride oluşan kızarıklıklar,
- Vücutta terlemenin görülmemesi,
- Kalp çarpıntısı,
- Düşük tansiyon,
- Mide bulantısı ve kusma,
- Şiddetli baş ağrısı,
- Nefes almada zorluk çekme,
- Bilinç kayıpları,
- Uyuma isteği,
- Ağızda ve dudaklarda kuruluk,
- Cilt yüzeyinde kuruma,
- Denge bozuklukları ve yürümede zorlanma,
- Ruh hali dengesizlikleri,
- Nöbetler ve koma.
4-5 yaşından küçük çocuk ve bebeklerde güneş çarpması belirtileri arasında yaygın olarak ise mide bulantısı, kusma, uyku isteği ve yüksek ateş bulunmaktadır.
Güneş Çarpması Tedavisi
Güneş çarpmasının ardından ilk 30 dakika hastalar için oldukça kritiktir. Vücut sıcaklığı çok yüksek olan hastaların en az 38.5°C’ye kadar sıcaklığının düşürülemediği durumlarda hastalar hayatını kaybedebilmektedir. Bununla birlikte, hayatta kalan hastalarda kalıcı karaciğer ve böbrek fonksiyon kayıpları da görülmektedir.
İlk yardım uygulamalarının ardından sağlık kuruluşuna getirilen hastaların öncelikle vücut sıcaklıkları ve kan basınçları ölçülmektedir. Vücut sıcaklığı içinse rektal sıcaklık baz alınmaktadır. Ardından hastaların elektrolik, tuz ve sıvı düzeylerinin tespit edilmesi için kan ve idrar tahlilleri yapılmaktadır. Tahlil sonuçlarına göre sıvı tedavisine başlanmaktadır.
Güneş Çarpması Kaç Gün Sürer?
Güneş çarpması nedeniyle tedavi görenlerin merak ettiği noktalardan biri güneş çarpması kaç gün sürer sorusudur. Hastaların hastaneye yatışları ve sıvı terapisinin uygulanması ortalama 1 gün sürmektedir. Vücut sıcaklığı sürekli kontrol edilmekte ve herhangi bir komplikasyonun oluşmadığından emin olunmaktadır. Vücut sıcaklığının düşürülmesi tedavide esastır. Tedavinin ardından ise sıcaklık normale dönse ve farklı bir komplikasyon görünmese bile hassasiyetin ortadan kalkması 1 haftayı bulabilmektedir.
Bununla birlikte, bu süreç bazı komplikasyon risklerine karşı daha da uzayabilmektedir. Özellikle böbrek yetmezliği görülme riskine karşı hastaların doktorların belirlediği birkaç hafta boyunca düzenli kontrole gitmesi gerekmektedir. Kontroller sırasında böbrek yetmezliğinin yanı sıra hastaların vücut sıcaklığına ve sıvı ve tuz dengesine de bakılmaktadır.
Güneş Çarpması Nasıl Geçer?
Yüksek sıcaklıkta havaya ve güneş ışınlarına çok fazla maruz kalan kişilerde güneş çarpması görülebilmektedir. Müdahale edilmediği takdirde kalıcı hasarlara ve ölümcül sonuçlara neden olabilen güneş çarpması durumunda ne yapılması gerektiğinin bilinmesi gerekmektedir. Bu nedenle çoğu kişi güneş çarpması ne iyi gelir şeklinde araştırma yapmaktadır.
Güneş çarpması ilk yardım uygulamaları ilk evrede hastaya müdahalede esastır. Öncelikle çarpmanın gerçekleştiği bireyler hemen güneş ışığı ve sıcak havanın etkisinin olmadığı serin ve gölge ya da klimalı bir yere taşınmalıdır. Hastanın bunalmasına ya da boğulmasına neden olabilecek kalın kıyafetler ve varsa kravat gibi aksesuarlar çıkarılmalıdır. Güneş çarpması yaşayan çoğu kişide kusma belirtisi görüldüğü için hastaların yan yatırılması da ilk yardım sırasında önemli noktalardan biridir.
Hastalar serin bir yere taşındıktan sonra vücut ısılarının düşürülmesi gerekmektedir. Bunun için kafa, göğüs ve koltukaltı gibi bölgelere soğuk kompres uygulanabilir. Kan akışının yönü ve tansiyonu yükseltmek amacıyla ise ayakların yerden yüksek bir noktaya kaldırılması faydalı olmaktadır. Henüz bilinç kaybı yaşamayan hastalara su başta olmak üzere sıvı takviyesi yapılmalıdır. Bilinci kapalı hastalara ise sıvı verilmemesi ve hemen bir sağlık kuruluşuna sevkinin sağlanması gerekmektedir.
Güneş çarpması belirtileri gösteren bireylere bazı yöntemlerin ise uygulanmaması gerekmektedir. Sıklıkla yapılan alkol içerikli kolonyaların koklatılması, katı yiyecekler verilmesi ve bilinci açık olmayan hastalara su içirmeye çalışmak yanlış uygulamalar arasında bulunmaktadır.
Çocuklarda & Bebeklerde Güneş Çarpması
Özellikle 4-5 yaşından küçük çocuklar ve bebeklerin ciltleri güneşin zararlı ultraviyole ışınlarına karşı yetişkinlere göre çok daha hassastır. Bu nedenle çocuk ve bebeklerde güneş çarpması sıcak yaz aylarında daha fazla görülmektedir. Bununla birlikte, bazı önlemler alarak çocukları güneş çarpmasına karşı korumak mümkündür.
Öncelikle alınacak tedbirlerin başında güneş kremi kullanımı gelmektedir. Çocuklar dışarı çıkmadan 15-30 öncesinde yüksek faktörlü koruyucu krem kullanmak alınacak tedbirlerin başında gelmektedir. Çoğu güneş kreminin koruyuculuk süresi birkaç saattir. Bu nedenle, dışarıda ve güneş altında bu süreden daha fazla zaman geçirecek olan çocuklarda krem yenilenmelidir.
Güneş kreminin seçiminde de ebeveynlerin dikkat etmeleri gereken bazı noktalar bulunmaktadır. Bazı çocuklar güneş kreminin etken maddelerine karşı alerji geliştirebilir. Bu nedenle önceden küçük bir bölgede güneş kreminin test edilmesi faydalı olacaktır. Özellikle 1 yaş altındaki bebeklerde ise doktor önerisi ile güneş kremi kullanılması tavsiye edilmektedir. Bebeklerde ve çok açık tenli çocuklarda 50 faktör, koyu tenli çocuklarda ise 30 faktörlü güneş kremi kullanılması yeterli olmaktadır.
Alınacak tedbirlerden biri de kıyafet seçiminde kendini göstermektedir. Bebek ve çocukların sıcak havalarda pamuklu ve açık renkte kıyafetler kullanması ve terleme ihtimaline karşı bu kıyafetlerin belli aralıklarla değiştirilmesi gerekmektedir. Aynı zamanda, terleme nedeniyle ortaya çıkan sıvı kaybını su ile telafi etmek şarttır.
Güneş Çarpması Etkileri
Güneş çarpmasının etkileri; hastaların yaşına, genel sağlık durumuna, güneş ışınları altında geçirilen süreye ve hava sıcaklığının yüksekliğine göre kişiden kişiye değişiklik göstermektedir. Bununla birlikte, güneş çarpması geçiren bireyler hangi yaşta olursa olsun hemen müdahale edilmediği durumlarda etkiler ciddi komplikasyonlara neden olabilmekte ve hatta hastalar hayatını kaybedebilmektedir.
Güneş çarpmasının en yaygın ilk belirtileri mide bulantısı ve kusma, yüksek ateş ve baş ağrısıdır. Özellikle uzun süren baş ağrıları nedeniyle çoğu kişi tedavinin ardından güneş çarpması baş ağrısı nasıl geçer şeklinde araştırma yapmaktadır. Baş ağrısı doğal yöntemlerin yanı sıra doktor kontrolünde kullanılacak ağrı kesicilerle de iyileştirilmektedir.
Güneş çarpması üşüme titreme etkisi de yaygın olarak görülmektedir. Çarpmanın etkisi ile sıcaklığı yükselen vücut kendini soğutmaya çalışmakta; bu durumda bazı vakalarda üşüme, titreme ve hatta nöbetler ortaya çıkmaktadır.
Bu ilk evre belirtilerle birlikte özellikle bilinç kaybının ve nöbetlerin görüldüğü hastalarda kalıcı komplikasyonlar ve sakatlıklar da görülmektedir. Böbrek ve kalp yetmezliği, akciğerde ödem ve koma hali en ciddi güneş çarpması etkileri arasında bulunmaktadır. Özellikle erken tanı konmayan ve müdahale ve tedavinin geç kalındığı hastalarda bu tip ciddi komplikasyonlar görülmektedir.
Güneş Çarpmasından Korunmak İçin Neler Yapılmalı?
Yetişkinler ve çocuklarda güneş çarpması ve belirtilerinden korunmak amacıyla yapılabilecek pek çok korunma yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemlerden bazıları şunlardır:
- Güneşin en dik açı ile geldiği öğle vakitlerinde mecbur olunmadıkça güneş ışığı altında kalınmamalı,
- Güneşin etkisinin fazla hissedildiği saatler başta olmak üzere dışarı çıkarken güneş kremi gibi cildi koruyan ürünler kullanılmalı,
- Güneş kreminin yanı sıra özellikle baş bölgesini korumak amacıyla güneş gözlüğü, şapka ve şemsiye kullanılmalı,
- Çok sıcak havalarda ağır egzersiz yapmaktan kaçınmalı,
- Her fırsatta duş alınmalı,
- Güneş ışığı altında kalan araç gibi kapalı alanlarda bulunmamalı,
- Gün içinde en az 2-3 litre su ya da sıvı tüketilmeli,
- İnce, hafif ve güneş ışığını yansıtacak açık renkte kıyafetler tercih edilmeli,
- Yağ oranı yüksek besinler yerine sindirimi kolay yiyecekler tüketilmelidir.
