Potasyum, vücudun tüm fonksiyonları için gerekli olan bir mineraldir. Sinirlerin, kasların ve kalbin düzgün bir şekilde çalışmasına yardımcı olan bu mineral ayrıca besinlerin ve atıkların hücrelere taşınmasına da yardımcı olur. Potasyum eksikliği olması halinde ise vücut işlevlerini doğru bir biçimde yerine getiremeyebilir. Bazı kişilerde herhangi bir belirti görülmezken diğer hastalarda kas güçsüzlüğü, kas krampları ve aritmi gibi sağlık sorunları ortaya çıkabilir. Genellikle oral takviyelerle giderilebilen potasyum eksikliğinin tekrarlamaması için sorunun nedeninin teşhis edilerek tedavi edilmesi büyük önem taşır.
Potasyum Eksikliği Nedir?
Vücudun fonksiyonları için son derece önemli bir mineral olan potasyum birçok doku ve organın çalışmasında etkili bir role sahiptir. Hücrelerin, kasların ve sinirlerin doğru çalışması için vücudun bu minerale ihtiyacı vardır. Potasyum ayrıca bir elektrolittir. Elektrolitler, vücut sıvılarında çözündüklerinde elektrik yükü taşıyan minerallerdir. Potasyum vücuda yiyecekler yoluyla alınır ve böbrekler vücuttaki mineral dengesini korumak amacıyla fazla potasyumu idrar yoluyla dışarı atar.
Gerekenden fazla potasyumun vücuttan atılması ise potasyum eksikliğine neden olur. Kandaki potasyumun normalden düşük olması anlamına gelen bu durum hipokalemi olarak da adlandırılır. Yetişkin bir kişinin kanında 3,5 ila 5,2 mEq/L arasında potasyum bulunmalıdır. 3 mEq/L'den daha düşük bir değer ciddi hipokalemi olarak kabul edilir.
Kaslar, sinirler, kalp ve hücrelerin iyi çalışmasına ek olarak sindirim sistemi ve kemiklerin sağlığı için de potasyuma gereksinim duyulur. Kandaki düşük potasyum seviyeleri vücudun bu önemli fonksiyonlarını etkileyebilir. Zaman içerisinde potasyum eksikliği kalp ritimlerinde düzensizliğe, kaslarda güçsüzlüğe ve hatta felç gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir.
Potasyum Eksikliğinin Nedenleri Nelerdir?
Potasyum eksikliğinin birçok olası nedeni vardır. Vücuttaki potasyum miktarı fiziksel aktivite düzeyi, sodyum tüketimi ve idrar söktürücü ilaç kullanımından etkilenir. Ancak hipokalemi genellikle sindirim sistemindeki potasyum kaybının çok fazla olması sebebiyle görülür. Çünkü kusma, ishal ve müshil kullanımı gibi durumlarda çok fazla potasyum kaybedilebilir. Potasyum eksikliğinin en yaygın nedenleri ise şunlardır:
- Diüretikler
- Bazı antibiyotikler
- İnsülin ilaçları
- Kortikosteroidler
- İshal veya kusma
- Bulimia nevroza gibi yeme bozuklukları
- İshale neden olabilen ilaçların aşırı kullanımı
- Aşırı terleme (hiperhidroz)
- Düşük magnezyum seviyeleri (hipomagnezemi)
- Kronik böbrek hastalığı
- Hiperaldosteronizm
- Hipokalemik periyodik paralizi, Gitelman sendromu ve Bartter sendromu gibi genetik bozukluklar
- Primer aldosteronizm ve Cushing sendromu gibi adrenal bozukluklar
- Kan basıncının artmasına neden olan nadir bir bozukluk olan Liddle sendromu gibi sağlık sorunları
- Refeeding (yeniden beslenme) sendromu
- Aşırı alkol tüketimi
- Aşırı meyan kökü tüketimi
Bunların yanı sıra potasyum eksikliği nadiren de olsa kötü beslenme nedeniyle yeterli potasyum alınmamasından kaynaklı olarak da görülebilir.
Potasyum Eksikliğinin Risk Faktörleri Nelerdir?
Bazı kişilerin potasyum eksikliği yaşama olasılığı diğerlerine göre daha yüksek olabilir. Potasyum eksikliği açısından riskli kabul edilen durumlar şu şekildedir:
- Enflamatuvar bağırsak hastalığı hipokalemide risk faktörüdür. Potasyum vücuda alındıktan sonra kalın bağırsağın kolon bölümünde salgılanır ve normalde bu süreç emilim sayesinde dengelenir. Diğer yandan Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi enflamatuvar bağırsak hastalıklarında potasyum salgılanması artar. Ayrıca bu hastalıklar potasyum atılımının artmasına neden olan kronik ishal ile karakterizedir. Dolayısıyla enflamatuvar bağırsak hastalıkları vücuttaki potasyum seviyelerinin düşmesine yol açabilir.
- Diüretikler ve laksatifler gibi bazı ilaçların kullanımı potasyum eksikliği riskini artırabilir. Yüksek tansiyon tedavisinde yaygın bir şekilde kullanılan bazı diüretikler idrarla vücuttan atılan potasyum miktarının artmasına neden olur. Bu da hipokalemiye yol açabilir. Bunun yanı sıra potasyum tutucu özelliğe sahip diüretikler potasyum atılımını artırmadığı gibi hiperkalemi olarak da bilinen potasyum fazlalığına sebep olabilir. Ayrıca yüksek dozda laksatif almak ve tekrarlanan lavman da potasyum kaybına yol açacağı için hipokalemiye neden olabilir.
- Pika hastalığı da potasyum eksikliği açısından bir risk faktörüdür. Pika hastalığında kişi kil gibi besleyici olmayan bazı maddeleri tüketir. Kil tüketimi ise gastrointestinal sistemde potasyumu bağlar. Bu durumda vücuttan atılan potasyum miktarı artar ve hipokalemi görülebilir.
Potasyum Eksikliğinin Belirtileri Nelerdir?
Potasyum eksikliği yaşayan bazı hastalarda herhangi bir belirti görülmeyebilir. Kandaki potasyum seviyelerinde yaşanan küçük bir düşüş genellikle herhangi bir semptoma yol açmaz. Bununla birlikte hafif ila orta dereceli olmak üzere şu semptomlara neden olabilir:
- Halsizlik, bitkinlik ve yorgunluk
- Kaslarda güçsüzlük ya da kas krampları
- Anormal kalp ritmi (aritmi)
- Çarpıntı
- Yüksek tansiyon
- Solunumda zorlanma
- Karıncalanma veya uyuşma hissi
- Kabızlık
- Poliüri (sık idrara çıkma)
Kişinin özellikle de kalp hastalığı olan kişilerin kanındaki potasyum seviyesinde büyük bir düşüş olduğunda anormal kalp ritmi görülebilir. Bu da baş dönmesi veya baygınlık gibi diğer sağlık sorunlarına neden olabilir. Potasyum seviyelerinin çok fazla düşmesi kalbin durmasına dahi yol açabilir.
Potasyum Eksikliği Nasıl Teşhis Edilir?
Potasyum eksikliği olduğundan şüphelenilen hastanın vücudundaki potasyum seviyesini ölçmek amacıyla kan testi yapılır. Kan testi aracılığıyla kanda yeterli miktarda potasyum olup olmadığı kısa sürede tespit edilebilir. Yetişkinler için normal potasyum değeri 3,5 ila 5,2 mEq/L iken 3 ila 3,5 mEq/L arası hafif hipokalemi, 3 mEq/L'den düşük değerler ise şiddetli hipokalemi olarak kabul edilir.
Kan testine ek olarak hastaya temel veya kapsamlı bir metabolik panel yapılabilir. Metabolik panel, vücudun böbrek fonksiyonunun ve elektrolit dengesinin görülmesini sağlayan bir grup kan testidir. Bu testlerin sonrasında hipokalemi teşhisi koyulur. Daha sonrasında ise hipokaleminin nedeninin belirlenmesi gerekir.
Potasyum eksikliğinin nedeni net değilse idrardaki potasyum miktarının ölçülmesi amacıyla hastaya idrar tahlili yapılabilir. Buna ek olarak elektrokardiyogram da istenebilir. EKG ile hastanın kalp ritmi ölçülür. Hipokalemi düzensiz kalp atışlarına neden olabileceğinden eğer böyle bir durum varsa bu da EKG ile tespit edilebilir.
Potasyum Eksikliği Nasıl Tedavi Edilir?
Potasyum eksikliği teşhisi koyulan hastaların gıda takviyeleri kullanması önerilebilir. Gıda takviyeleri yalnızca doktor tavsiyesiyle ve doktorun kontrolü altında kullanılmalıdır. Çünkü vücutta çok fazla potasyum olması da ciddi birçok sağlık sorununa yol açabilir. Bununla birlikte eğer hastanın kanındaki potasyum seviyesi çok düşükse potasyum hastanede damar yoluyla da verilebilir.
Potasyum eksikliğinin nedenine bağlı olarak hasta farklı tedavilere de ihtiyaç duyabilir. Eğer hastanın kullandığı bir ilaç hipokalemiye yol açıyorsa ilaçların değiştirilmesi gerekebilir ya da hastaya potasyumdan zengin gıdaları tüketmesi tavsiye edilebilir. Hastanın diüretik kullanması gereken durumlarda ise potasyum tutucu özelliğe sahip diüretikler ya da potasyum takviyeleri reçete edebilir. Potasyum eksikliği tedavisinde sorunun tekrarlanmasını önlemek de önemlidir.
Potasyum Eksikliğinin Komplikasyonları Nelerdir?
Şiddetli potasyum eksikliği hastanın hayatını tehdit edebilen son derece ciddi bir tıbbi durumdur. Hipokaleminin en ciddi komplikasyonu ise aritmi olarak da bilinen düzensiz kalp atışlarıdır. Ağır potasyum eksikliği vakalarında hipokalemik periyodik paralizde olduğu gibi hayatı tehdit eden felç de gelişebilir. Bunların önüne geçmek için riskli gruplarda bulunan kişilerin potasyum seviyelerinin kontrol edilmesi ve semptomların takip edilerek gereken önlemlerin alınması oldukça önemlidir.
