Günlük hayatta sık karşılaşılan sağlık sorunlarından biri de vücutta gelişen ödeme bağlı oluşan şişliklerdir. Farklı rahatsızlıklara bağlı olarak gelişebilen ödem; kişinin yaşam kalitesini ciddi anlamda olumsuz etkileyebildiği gibi, önemli hastalıkların habercisi de olabilir. Bu anlamda, vücutta ödemin nasıl ve neden geliştiğiyle birlikte ödemin vücuttan nasıl atılabileceğiyle ilgili bilgi sahibi olmak oldukça önemlidir.
Ödem Nedir?
Ödem; hücreler arası boşluk veya hücrelerin içinde sıvı birikmesi sonucu ilgili bölgede ortaya çıkan şişliklere verilen isimdir. Ödemin ortaya çıkması için dokularda yer alan vücut sıvılarının bulundukları bölgeden ayrılarak doku içine geçmesi gerekir. Dolayısıyla, vücut sıvılarında yer değiştirmeye yol açan çeşitli etkenler dokularda ödeme neden olabilir.
Ödemin ortaya çıkış şekli ve dokularda biriken sıvının özelliğine göre, ödeme ilişkin klinik tablo değişkenlik gösterebilir. Hücreler arası boşlukta sıvı birikmesi yumuşak kıvamda olan ve bastırıldığında “gode” adı verilen durumla sonuçlanan ödeme neden olabilirken, enfeksiyon hastalıkları nedeniyle iltihaplanma sonucu ödem sıvısının birikmesi daha sert kıvamda ve ağrılı ödemlerin ortaya çıkmasına yol açabilir.
Dolayısıyla, ödemin etkili bir şekilde vücuttan atılması ve tedavi edilmesi için altta yatan nedenin doğru tespit edilmesi gerekir. Bu ise uzman bir doktor tarafından yapılacak ayrıntılı değerlendirme ile mümkündür.
Vücutta Ödem Nasıl Gelişir?
Dokular arasında vücut sıvılarının geçişi çeşitli fizyolojik mekanizmalar tarafından kontrol edilir ve dengede tutulur. Dokulara ait boşluklar arasındaki bu dengenin çeşitli etkenlere bağlı olarak bozulduğu durumlarda sıvının yer değiştirmesi sonucu yeni bir denge kurulmaya çalışılır. Bunun sonucunda belirli bir bölgede sıvı toplanmasına bağlı olarak ödem ortaya çıkar. Ödem oluşumuna neden olabilecek durumlar şu şekildedir:
- Sıvının bulunduğu bölgede basıncın artması sonucu sıvı, daha düşük basınçlı dokulara geçebilir. Bu durum, özellikle yüksek kan basıncı gibi durumlarda kanın sıvı bölümünün dokulara geçtiği ve ödemle sonuçlandığı vakalarda görülür.
- Kan sıvısının damar içinde kalmasını sağlayan faktörlerin başında kanın içerisinde bulunan proteinler gelir. Kan proteinlerinin çeşitli hastalıkların seyrinde azalması sonucu, kan sıvısının damar içinde tutulması zorlaşır ve kan sıvısı dokulara geçiş yapabilir. Bu durum da ödem oluşumuna zemin hazırlar.
- Dokularda gelişen çeşitli yaralanmalar ve enfeksiyon hastalıkları, bazı fizyolojik faktörlerin etkisiyle iltihaplanmayla sonuçlanabilir. Bu durum, kan sıvısının damar çeperinden dokulara kaçışını kolaylaştırır ve buna bağlı olarak ödem ortaya çıkabilir.
- Doku boşluklarındaki sıvıların kan dolaşımına geri kazandırılmasından sorumlu lenf damarlarının çeşitli rahatsızlıkların etkisiyle hasara uğraması sonucu o bölgede ödem gelişimi görülebilir.
Ödem Neden Olur?
Yukarıda bahsedilen çeşitli etkenlere bağlı olarak vücudun belirli bir bölgesinde veya genelinde ödem görülebilir. Çeşitli düzeylerde ödeme neden olan durumlar ve rahatsızlıklar şu şekildedir:
- Vücut pozisyonu: Uzun süre ayakta kalma, oturma veya yatar pozisyonda kalma gibi durumlarda üzerine yük binen vücut dokularında kanın uzun süre bu bölgede birikmesine bağlı olarak ödem ortaya çıkabilir.
- Beslenme: Özellikle olması gerekenden fazla miktarda tuz tüketen kişilerde, vücudun gereğinden fazla su tutması nedeniyle ödem gelişme ihtimali daha yüksektir.
- Gebelik: Hamilelikte görülen fizyolojik değişimlerin etkisiyle, dokularda sıvı birikme ihtimali artar ve buna bağlı olarak ödem görülebilir.
- Damar hastalıkları: Özellikle bacak toplardamarlarında gelişen pıhtılaşma, damar yetmezliği ve varis gibi problemler bu bölgede ciddi ödem gelişimine yol açabilir.
- Yüksek tansiyon: Yüksek tansiyon, kan sıvısının dokulara doğru itilmesine ve dolayısıyla ödem oluşumuna neden olabilir.
- Enfeksiyonlar: Dokularda iltihaplanmaya neden olan enfeksiyon hastalıkları ödeme neden olan faktörlerin başında gelir.
- Travma: Özellikle kas iskelet sisteminde görülen ödemlerin önemli nedenlerinden biri, dokuların uğradığı fiziksel travmadır. Travma sonucu dokuların iyileşme süreci boyunca sık sık ödem oluşabilir.
- Kalp yetmezliği: Kalbin yeteri miktarda kan pompalayamadığı durumlarda, kanın dokularda birikmesine bağlı olarak vücutta yaygın ödem görülebilir.
- Böbrek hastalıkları: Kanın süzülerek temizlenmesinden sorumlu olan böbreklerde gelişen çeşitli hastalıkların seyrinde vücuttan atılması gereken fazla su veya minerallerin atılamaması veya kan proteinlerinin kaybedilmesine bağlı olarak ciddi ödem oluşumu görülebilir.
- Karaciğer hastalıkları: Kan proteinlerinin üretildiği karaciğerde yetmezlik görülen durumlarda kan proteinlerinin yeteri miktarda üretilememesine bağlı olarak vücutta yaygın ödem oluşabilir.
- Tiroit bezi hastalıkları: Hipotiroidi olarak da bilinen tiroit hormonunun yeteri miktarda üretilemediği rahatsızlığa bağlı olarak dokularda sık sık ödem oluşabilir.
- Lenfödem: Lenf damarlarının çeşitli etkenler sonucunda zarar görmesine bağlı olarak lenf dolaşımının bozulması, dokularda ciddi ödem oluşumuna neden olabilir.
- Alerji: Dokularda gelişen alerjik reaksiyonlar sıvı geçişini hızlandırarak ödeme neden olabilir.
- Böcek ısırıkları: Böcek sokması veya ısırması sonucu ilgili bölgede oluşan iltihaplanma ödem oluşumuna sebebiyet verebilir.
- İlaç yan etkileri: Bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar dokularda sıvı birikimi ve ödeme neden olabilir.
Vücutta Ödem Belirtileri Nelerdir?
Ödem vücutta belirli bir bölgeyle sınırlı kalabileceği gibi, vücut genelinde yaygın ödem şeklinde de ortaya çıkabilir. Belirtiler ödemin oluştuğu bölgeye göre değişiklik gösterse de yaygın ödem belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
- Altta yatan nedene bağlı olarak dokularda yumuşak veya sert kıvamda şişlik
- Ödeme dokunulduğunda ağrı hissi
- Ödem bölgesinde kızarıklık ve ısı artışı
- Ödemin görüldüğü bölgede hareket kısıtlılığı
- Ödem oluşumuna bağlı olarak sinir hücrelerinin bası altında kalması sonucu bölgede uyuşukluk, karıncalanma, his kaybı veya kaslarda güç kaybı
- Bölgede hissedilen kaşıntı
Ödem Nasıl Tedavi Edilir?
Ödem sorunu çok farklı mekanizmalara bağlı olarak gelişebildiğinden, ödemin giderilmesinde uygulanacak tedavi yöntemleri de farklılık gösterir. Bu anlamda, ödem şikayeti olan hastanın, uzman bir hekim tarafından değerlendirilerek altta yatan nedenin doğru tespit edilmesi kritik önem taşır.
Ödem tedavisinde sıklıkla kullanılan yöntemler şu şekildedir:
- Sıvı kısıtlaması: Vücut sıvılarının normalden fazla olduğu durumlarda ödemin daha da artmadan vücuttan atılması amacıyla sıvı alımında kısıtlama uygulanabilir.
- Kompresyon: Ödemli bölgeye dışarıdan uygulanan fiziksel baskı yöntemiyle ödem giderilebilir. Bu yöntemde, sargı bezi, ortez, varis çorabı veya kompresyon cihazları kullanılabilir.
- İlaç tedavisi: Ödeme neden olan vücut sıvılarının atımını artırmak amacıyla diüretikler, anti-inflamatuar ilaçlar ve antihipertansifler gibi çeşitli ilaçlara başvurulabilir.
- Cerrahi yöntemler: Organ veya damar yetmezliklerine bağlı oluşan ödemlerde ilgili organlara yönelik cerrahi yöntemlere başvurulabilir.
- Alternatif yöntemler: Hiperbarik oksijen terapisi, akupunktur veya manuel terapi gibi yöntemler de diğer tedavi yöntemlerine cevap vermeyen vakalarda kullanılabilir.
Vücuttaki Ödem Nasıl Atılır?
Uygulanan tedavi yöntemlerinin yanı sıra, hastaların ödemin vücuttan atılması için evde uygulayabileceği bazı yöntemlerden de söz edilebilir. Hastanın kendi alabileceği önlemler şu şekildedir:
- Hastanın beslenme düzenine dikkat etmesi ve yemek konusunda sağlıklı tercihler yapması tavsiye edilir. Vücutta ödemi tetikleyecek fazla tuz tüketimi ve fazla sıvı alımı gibi davranışlardan kaçınılmalıdır.
- Düzenli egzersiz yapmak hem genel vücut sağlığını korur hem de kas iskelet sistemi ve kalp-damar sisteminin sorunsuz bir şekilde çalışmasına katkıda bulunur.
- Vücut kitle endeksine dikkat edilmesi ve kişinin ideal kiloda olması gerekir. Fazla kilo, damar yapılarına baskı uygulayarak ödem oluşumuna zemin hazırlar.
- Sigara ve alkol tüketimine son verilmelidir.
- Uzun süre pozisyon değiştirmeden ayakta durmak, oturmak veya yatmak ödem oluşumunu kolaylaştırır. Aynı zamanda, hareketsiz kalmaya bağlı ödem oluşan bölgelerde kasların hareket ettirilmesi de ödemin vücuttan atılmasına yardımcı olur.
- Bacakların yatar pozisyondayken kalp seviyesinden yukarıya kaldırılması ödemin azaltılmasına yardımcı olur.
- Ödem görüldüğü bölgeye kalp yönünde masaj yapılması, ödemin vücuttan atılması açısından faydalı bir yöntemdir.
- Özellikle belirli yaş üzerinde olan veya uzun süre ayakta durmak/oturmak zorunda kalan kişilerin varis çorabı kullanması, bacaklarda gelişen ödemi büyük ölçüde önler.
Vücuttaki Ödem Nasıl Atılır? Hakkında Sık Sorulan Sorular
Uygulanabilen tedavilerin yanı sıra evde uygulanabilecek bazı yöntemler ödem atımına yardımcı olabilmektedir.